skealfergruttingIk tink oan de ienwurding binnen Europa. Yn dat
gehiel nimme de Nederldnske en Fryske taal no al en aansens alhiel, in
eigen plak yn. Wy wolle dêr miskien noch net alhiel by stilstean, mar
de eigen identiteit en de eigen kultuer nimme yn it Europa fan de
takomst in wichtich plak yn. Yn üs iSn meie wy dan ekonomysk üs partij
meiblaze, oer kultuer- en taalbelied moatte wy noch hiel wat leare.
Oare kultueren binne üs foar en sille üs wol twinge ek mei in eigen
lüd te kommen. Ek yn it hiele demokratisearringsproses yn East-Europa
is düdlik te sjen dat in wichtich ünderdiel it behêld fan it eigene
is
Dus foarsitter, eigen taalbelied moat neffens de CDA-fraksje
sjoen wurde yn it ramt fan de takomst fan Europa. Dan soe it wolris sa
wêze kinne dat it just as tige posityf sjoen wurdt dat der sprake is
fan in eigen kultuer, in eigen taal, in eigen identiteit. Dat hat te
krijen mei jo selsbewustwêzen. Dat past ek hiel goed by üs stêd dy't
in foarlükersrol op ferskaad mêd hat yn dizze provinsje. Feit is dat
FryslÊn dochs wat eigens te bieden hat. Sommigen dogge dêr wolris wat
negatyf oer, mar in kultuer of in minske is noch nea ten ünder gien as
hy düdlik is oer syn eigen komöf.
Foarsitter, jo soene sizze kinne dat yn dat ramt de notysje oer
it Frysk wat te let is. Dat is yn soarte ek sa. Mar it past goed yn it
belied dêr't wy de léste jierren foar keazen hawwe: de posysje fan
Ljouwert fersterkje, in sintrumposysje ynnimme op ekonomysk, ünderwiis
en kultureel mêd. As haadstêd fan Fryslên moat de gemeente Ljouwert in
düdlik taalbelied folgje. Wy koene ek net oars fansels, omt ek fan it
ryk üt as beliedsütgongspunt fêstlein is dat yn Fryslên twa rykstalen
binne. Dat is nochris befestige yn'e bestjoersoerienkomst fan 1989,
dêr't it kabinet in romhertich belied fiere sil ta befoardering fan de
Fryske taal en kultuer. De ynfulling fan dat belied ropt yn'e praktyk
noch de nedige fragen op, mar dêr sille wy it hjir net oer ha.
Dan de notysje seis. De CDA-fraksje hat by de kommisjebehanneling
yn july 1989 nochal wat opmerkings hjir by pleatst, dy't yn'e Neiere
Stênpuntbepaling foar in grut part werom te finen binne. Ik ha der
gjin. ferlet fan om no by dizze fêststelling nochris op dy punten werom
te kommen.
Wy sjogge dizze notysje wol düdlik as in begjin. Want oer it
generaal is de notysje en it dêr yn ütstippele belied oan de foarsich-
tige kant. It hie hjir en dêr wol better kind. Lykas bygelyks by de
hüsstyl düdlik oanjaan wat wol en wat net yn dübeltaligens moat of
kin. It is no echt net düdlik hoe oft it komt. Der stiet allinnich dat
it ünmooglik is alles dübeltalich meitsje te litten. Wij wolle graach
belutsen wurde by de ütwurking fan dat foarnimmen yn'e nije Kommisje
foar Kultuer, Sport en Rekreaasje of mooglik as it yn de Kommis je foar
Algemiene Saken komt, dêr.
Ek oer de plaknammekwestje nimt b. en w. in foarsichtige hêlding
yn, öfwachtsje hoe't it yn oare gemeenten juridysk ferrint. Wol fine
wy it goed dat doarpen dy't dat wolle, eventueel yn oerlis mei doarps-
belang, oergean kinne ta it ferfryskjen fan de doarpsnamme
It is ek tige wichtich yn dat hiele proses fan stribjen nei
18
fersterkjen fan de eigen kultuer en taal dat de media, radio en
televysje dêr in wichtich plak by ynnimme. By de behanneling yn de
kommisje sawol yn july 1989 as yn 26 maart 1.1. ha ik steld dat ik dat
aspekt mis. Morele stipe fan üs gemeente ta realisearring fan regiona
le dus Fryske t.v. soe in goede saak wêze. De wethêlder wie it doe mei
my iensik fyn it wer net werom, ek net yn'e riedsbrief.
By it oannimmen fan dizze notysje hat de gemeente Ljouwert in
eigen taalbelied, dat is in wichtige saak. Dat hêldt wol yn dat it dêr
net by bliuwe moat. De gemeente, de amtners, de ried en it kolleezje
sille der mei ütein sette moatte. It hat ommers ek te krijen mei
emansipaasjeWant lykberjochtiging is emansipaasjeIen en oar hêldt
fansels wol yn dat yn it belied mei de Ljouwerter meartalige sitewaas-
je rekkening holden wurde moat. Riedsleden, sa sei wethêlder Kessler
en dêr hie hy gelyk oan, sille miskien ek wat fleksibeler mei it Frysk
omgean moatte. Dat jildt fansels ek foar kolleezjeleden. Wêrom moat it
riedslid dat Hollênsk sprekt yn de ried dat altyd dwaan? Wêrom in
Frysk sprekkend riedslid altyd Frysk? It soe net sa slim wêze om dat
ris öf te wikseljen, om seis ek meartaligens ta te passen. My is it yn
earsten net al te düdlik wêrom it sa giet. Ik fyn dat dêr wolris wat
krampachtich oer dien wurdt. De oanbefelling fan amtners yn harren
hêlding tsjinoer it Frysk is düdlik, dat soe ek foar de riedsleden
jilde kinne.
Yn desimer 1987 hat de CDA-fraksje in moasje yntsjinne en in
berop dien op it kolleezje om mei in Notysje Frysk te kommen as gefolg
wat der yn it kolleezjeprogramma stiet. It hat lang duorre, mar it is
der dochs fan kommen. Alle goede dingen groeie stadich, mar wat üs
oanbelanget moat it wol trochgroeie.
De heer Herrema: "Leafje dyn taal as in mem", dat is een passage
uit een gedicht fan Pieter Jelles Troelstra. Als tweetalige stond* ik
vandaag voor de keuze welke taal ik zou benutten. Ik heb uiteindelijk
gekozen voor de taal van mijn emotie en dat is de Nederlandse taal. Ik
hanteer ook het uitgangspunt dat mensen zo mogelijk in hun eigen
emotie hun taal moeten bezigen.
Over de notitie zelf. Na een aanvankelijk "suterige" start is in
de reactienota een veel actiever beleid van de gemeente te bespeuren.
Een actiever taalbeleid werd nodig. Vanuit de overheid mag een duide
lijke stimulans verwacht worden voor het gebruik van het Fries. Daarin
is de positie van Leeuwarden een bijzondere, omdat daar in wezen drie
talen gesproken worden. Zij het dat de twee minderheidstalen een veel
minder nadrukkelijke positie hebben. Dat betekent dat je in het Leeu
warder taalbeleid zal moeten streven naar het verbreden van het
draagvlak voor je taalbeleid. Ik geloof in ieder geval niet in een
taalbeleid met duimschroeven, maar in het vergroten van het draagvlak
en daarop aansluiten.
Dan kom ik concreet naar de notitie toe. Draagvlakvergroten
betekent dat je berichten over de Friese taal en kuituur niet alleen
maar in het Fries moet doen, maar ook juist dan in het Nederlands om
het draagvlak te vergroten. De mensen die niet de Friese taal eigen
19
