Nieuws van monumentenzorg
30
Actualisering momumentenregister
Leeuwarden is een van de grotere monu
mentengemeenten van Nederland. Momen
teel telt de gemeente 668 rijksmonumen
ten, waaronder 14 complexen die meerdere
objecten bevatten. Men mag er van uit
gaan dat deze monumenten op adequate
wijze zijn geregistreerd, maar de vraag is
of dat wel zo is?
Er zijn soms fouten in het register
geslopen doordat eigendomsoverdrachten,
kadastrale ver nummeringen, splitsin
gen of samenvoegingen, wijzigingen van
straatnamen, enz. niet nauwkeurig bij
gehouden werden. Ontwikkelingen in het
verleden zijn zo snel gegaan dat informa
tie al gauw achterhaald was of niet door
kwam. Dat heeft er toe geleid dat vastge
legde informatie in sommige gevallen niet
meer direct te herleiden was, zonder zelf
op onderzoek uit te gaan. Het opnieuw
identificeren van monumenten werd nood
zakelijk.
Veel waardevolle panden aan de Nieu-
westad bijvoorbeeld zijn beschreven aan
de hand van enkele regels tekst, adres en
het perceelsnummer. Veel van deze panden
zijn echter hernummerd of opgesplitst voor
winkels en appartementen en al snel is niet
meer duidelijk of bijvoorbeeld dat waarde
volle achterhuis beschermd is of niet.
Naast het identificeren van beschermde
monumenten wordt ook zoveel mogelijk
informatie vergaard door onderzoek in de
archieven van ondermeer de Rijksdienst
voor de Monumentenzorg en de Rijks
dienst voor Oudheidkundig Bodemonder
zoek en door veldverkenning. Het veld
werk omvat o.a. het vastleggen van de
belangrijkste kenmerken en waarden van
de monumenten. Bij gebouwde monumen
ten wordt getracht zowel een beschrijving
van exterieur als interieur te maken.
Dankzij de inzet van hedendaagse tech
nologie zijn we beter in staat in te spelen
op de ontwikkelingen van de toekomst.
Na afloop van het project is de gewenste
situatie bereikt, te weten: een register
dat betrouwbaar, actueel en toegankelijk
is. Dat register zal dan een erkende hoek
steen zijn voor de rechtszekerheid in het
economisch verkeer rond rijksmonumen
ten en met behulp van het geactualiseerde
register zal bescherming van ons waarde
vol erfgoed duidelijker worden en op meer
gefixeerde waarden komen te berusten!
Gedurende en na de actualisering zullen
de Rijksdiensten hun werkwijze zodanig
aanpassen dat het register optimaal blijft
functioneren.
Daarmee zal voor de vele monumenten
in Leeuwarden zelf niet veel veranderen,
maar op de achtergrond zeker wel. In de
komende jaren hoop ik u op de hoogte te
houden van het project en wellicht zelfs
meer gericht op Leeuwarden. Leon
Bok
De renovatie van de Vischmarktpijp
Tot de beeldbepalende monumenten in
Leeuwarden behoort een bonte schake
ring bouwwerken,waaronder zeker ook
de zogenaamde pijpen, de stenen bruggen
over de nog aanwezige grachten in de bin
nenstad. Deze bruggen zijn uitgevoerd als
lange rechte halfcirkelvormige of ellips
vormige tongewelven.
Van het grachtenstelsel in Leeuwarden
zijn een aantal waterlopen intact geble
ven, terwijl andere gedempt zijn. Op de
kruising van de Wortelhaven met de Voor
streek, op de plaats van de Vischmarkt
pijp, vinden we een voorbeeld van een
gedempte en een nog bestaande gracht. De
gracht door de Wortelhaven vormde een
eenheid met de grachten door de Eewal,
het Gouverneursplein en het Herenwal-
tje. De grachten door deze straten zijn
gedempt in 1884, maar de gracht door de
Voorstreek bestaat nog. De Vischmarkt
pijp is één van de bruggen over de gracht
van de Voorstreek. Van oudsher moeten
er bruggen over de grachten zijn geweest.
Aanvankelijk waren die van hout. Stenen
bruggen werden in Friesland pas vanaf
De Vischmarktpijp in 1790
de late middeleeuwen aangelegd. Aan
de noordoostzijde van de Vischmarktpijp
werd een muurfragment aangetroffen
van de eerste stenen brug over de Voor
streek, ter plaatse van de Vischmarkt.
Dit muurfragment was ruim 1.75 m lang.
Aan de grachtzijde was de aanzet van een
boog zichtbaar. Uit het steenformaat van
het muurfragment kan worden afgeleid
dat de brug omstreeks 1550 aangelegd
moet zijn. Over de omvang van de mid
deleeuwse brug is niets bekend. In het
eerste kwart van de 17de eeuw is deze
brug vervangen door de huidige, die ruim
een meter ten westen van zijn voorganger
werd aangelegd.
Al voor de aanleg van de nieuwe brug
werd hier, op de laat-middeleeuwse brug,
de vismarkt gehouden. In 1609 kwamen
financiën beschikbaar uit de verkoop van
het Stedelijk Tuchthuis om de Vischmarkt
pijp te vernieuwen, waarvoor in het jaar
daarvoor bouwmateriaal was gekocht.
Gelijktijdig kreeg de Wortelhaven een
brug. De Vischmarktpijp werd versierd
met blauwe arduinen bogen die in het mid
den het stadswapen droegen. Deze stenen,
waarvan niets bewaard is gebleven, waren
vervaardigd in Dordrecht. Wanneer de
brug precies is voltooid, kunnen we uit de
bronnen niet opmaken, maar de bouwers
zullen hun werkzaamheden in 1612, of kort
daarna, afgerond hebben.
Het gewelf van de Vischmarktpijp vorm-
