Een nieuwe Nieuwe Toren?
La» it
21
Ad Fahner Dat onze goede stad niet veel geluk heeft gehad met de bouw van haar torens mag
als bekend worden verondersteld. Oldehove, Nieuwe Toren, Sint-Bonifatiustoren,
met alle drie is wel iets aan de hand geweest. Ook de toren van de Sint-Marie van
Nijehove moest in 1687 op last van het stadsbestuur wegens bouwvalligheid ge
sloopt worden. Goed, de Oldehove staat er nog steeds, half afgebouwd weliswaar
en de Bonifatiustoren is na de ramp van 1976 toen de kerk haar spits verloor, in
1980 glorieus herrezen. De Nieuwe Toren is echter in 1884 gesloopt en tot op heden
helaas niet herbouwd. Die pogingen zijn er wel geweest en zelfs nu, 118 jaar later,
zijn er nog steeds initiatieven om tot herbouw van deze toren te komen.
Het exacte bouwjaar van de Nieuwe Toren,
ook wel Sint-Jacobstoren genoemd, is niet
bekend, maar zal zo rond 1540 liggen. De
grote slagklok van de toren, thans werk
loos hangend in de Oldehove, dateert uit
1541 en is in Antwerpen door Cornelius
Wagheneus gegoten. Eekhoff veronder
stelde dat het stadsbestuur na het Olde-
hove-debacle zelf, onafhankelijk van de
geestelijkheid, een toren wilde bouwen.
Midden in de stad, ten oosten van de Sint-
Jacobskapel lag nog een strook grond van
zo'n 50 m2 en daar werd toen de Nieuwe
Toren gebouwd. Sommige bronnen ver
melden Meester Antonis Antonisz. als
bouwmeester die ook de toren van Dron-
rijp heeft gebouwd. De Leeuwarder toren
bestond uit een gemetselde onderbouw
van 23 el en een houten lantaarn van 20
el. Er van uitgaande dat een Nederlandse
el 0.67 meter was dan had de toren dus
in totaal een hoogte van zo'n 29 meter.
De lantaarn was gedeeltelijk met leien en
voor de rest met lood bekleed. In de lan
taarn hing sedert 1687 een door Claude
Fremy gemaakte beiaard die nu in de
stadhuiskoepel hangt. Fremy leverde ook
het nog altijd bestaande klokkenspel voor
de Loretokerk te Praag en enkele voor-
slagklokken voor het Kremlin te Moskou.
De hoofdingang van de toren was aan de
kant van de Grote Hoogstraat en gaf toe
gang tot de benedenruimte waar sinds
1689 een brandspuit was geparkeerd; aan
de noordzijde gaf een eenvoudige deur
toegang tot de trap die 100 treden telde.
De voormalige kapel was gedeeltelijk ver
bouwd tot een woning voor de beiaardier.
De Nieuwe Toren speelde een belangrij
ke rol in het dagelijks leven van Leeuwar
den. Door middel van het luiden van de
klok werd aangegeven dat de stadspoor
ten gesloten of geopend moesten worden
en ook de vertrektijden van trekschuit en
diligence werden vanaf de toren aange-
De Nieuwe Toren, 1875
(Foto: J.F. Lomans)
kondigd. Om maar te zwijgen van het lui
den van de klokken bij gevaar en onheil
zoals brand. Een mooie illustratie van dit
laatste valt te lezen op de rand van de
grote slagklok. Vertaald luidt de tekst:
Met recht worde ik de Leeuw genoemd.
Ik brul rondom de spitsen der Leeuwarder
daken, de uren aftellende.
Door mijn vervaarlijk gebrul worden de
burgers van alle kanten tot den brand in
de wapens geroepen.
Cornelius Wagheneus heeft mij gegoten in
den jare 1541.
In het Historisch Centrum Leeuwarden
zijn nog nauwgezette instructies te vin
den die zijn uitgevaardigd om het luiden
van de klokken te regelen.
Decemberstorm bezegelt lot
van de Nieuwe Toren
In de loop der tijd vergde de toren regelma
tig bedragen aan onderhoud zoals bijvoor
beeld in 1816 en 1819. In 1832 vond, na
verontrustende berichten, een onderzoek
naar de staat van de toren plaats door
de architecten Romein, Van der Wielen en
de timmerman Van Dijk. Zij brachten op
10 december verslag uit en constateerden
dat de stenen onderbouw 85 duimen over
helde naar het oosten. Rampzalig was de
toestand echter niet en besloten werd het
gebouw te verstevigen door nissen dicht
te metselen en balklagen aan te brengen.
Dit gebeurde in de jaren 1833- 1835. Het
definitieve einde kwam niettemin toch in
