Onversneden helden bestaan niet
4
Hans van der Heijde Ruim veertig jaar geleden ging de film De Overval in première, aanleiding voor het
Verzetsmuseum een expositie te wijden aan de film en de totstandkoming daarvan.
Een maand voor de opening, op 15 november 2002, organiseerde de historische
vereniging Aed Levwerd in samenwerking met het Historisch Centrum Leeuwar
den een lezing, waarin ik ben ingegaan op de rol die deze film heeft gespeeld bij
de naoorlogse beeldvorming over de bezetting. Dat beeld kenmerkte zich door een
sterke goed/fout rigiditeit, die een objectieve beoordeling van die periode danig in
de weg zat en nog zit, aldus de centrale stelling van mijn betoog. Een stelling die
werd geïllustreerd aan de hand van een confrontatie van een hoofdpersonage in
de film De Overval, inspecteur Bakker, gespeeld door Kees Brusse en de man die
daarvoor model had gestaan, de Leeuwarder politie-inspecteur Juijen Dreeuws.
Het verhaal dat De Overval vertelt blijft,
waar het de opzet en de uitvoering van de
gevangeniskraak betreft, dicht bij de fei
ten. Om al te grote complexiteit te vermij
den liet de scenarioschrijver, Lou de Jong,
dat verhaal beginnen met een fictieve, mis
lukte bevrijdingspoging van een arrestant,
inspecteur Bakker. Bakker wordt daarna
zwaar onder druk gezet om de verblijfplaats
van belangrijke leden van het verzet te
verraden: als hij blijft zwijgen zullen wil
lekeurig gekozen arrestanten bij wijze van
repressaille voor de gewelddadige bevrij
dingspoging worden geëxecuteerd. Bakker
zwicht niet en de executie vindt doorgang.
In de weken die volgen wordt hij zwaar
gemarteld, waarna het georganiseerde
verzet, om hem en anderen te bevrijden,
de overval op de gevangenis beraamt en
uitvoert. De scène waarin Bakker door het
hoofd van de Sicherheitsdienst (SD) onder
druk wordt gezet bevat op zichzelf al alle
elementen die het beeld bepalen dat na de
oorlog van het verzet is gevormd, niet het
minst door De Jong: moed en opofferingsge
zindheid, het permanente besef te staan
voor het dilemma dat verzet represailles
oproept in de vorm van willekeurige terreur
en tenslotte de keuze niet te zwichten voor
die terreur.
Aan uitdieping van de karakters heeft
De Jong in zijn scenario geen aandacht
besteed. Hij heeft zich beperkt tot een
simpel zwart-wit, goed-fout, good guys
tegen bad guys-perspectief. De regis-
Arrestatie van Houwing
was een toevalstreffer
Op 21 september 1944 werd in Leeu
warden ene Houwing gearresteerd en
vastgezet in een cel in het politiebureau.
Houwing was daar op voor hem bekend
terrein: hij was tot 1941 aan dat bureau
verbonden geweest als inspecteur. Hij had
ontslag genomen toen de Nederlandse poli
tie gelijkgeschakeld werd, dat wil zeggen
formeel onder het gezag geplaatst van de
bezettingsautoriteiten. Onder de schuil
naam Van Delden was Houwing al lange
re tijd actief in het verzet in het noorden
van het land en hij had zich daarbinnen
ontwikkeld tot een leidende figuur.
Zijn arrestatie was een toevalstreffer:
bij zijn insluiting in de cel in het bureau
aan de Nieuwestad had de SD er nog geen
benul van wie ze te pakken hadden gekre
gen. Maar dat zou slechts een kwestie van
tijd zijn, besefte Houwing. Hij vroeg naar
zijn ex-collega Dreeuws, die hem eerder
als informant van dienst was geweest en
hij wist hem en andere ex-collega's ervan
te overtuigen dat hij zo snel mogelijk uit
zijn cel gehaald moest worden en naar een
onderduikadres overgebracht. Dreeuws en
een andere dienstdoende rechercheur,
Huisman, tossten wie Houwing uit zijn cel
zou halen en laten verdwijnen. Dreeuws
verloor, in de wetenschap dat hij en zijn
gezin daarna ook zouden moeten onderdui
ken. Ik schreef'verloor', maar achteraf zou
je ook kunnen zeggen: 'won'.
Scène uit de film De Overval. Koerierster (ver
tolkt door Yoka Beretti) toont haar Ausweis
aan een Duitse militair
seur, Peter Rotha, heeft zich er met suc
ces op toegelegd dat perspectief visueel te
ondersteunen. Tot zover voorlopig de film.
Wat was de werkelijke aanleiding tot het
verhoren en martelen van Dreeuws, de
politie-inspecteur, die model stond voor
het filmpersonage Bakker?
LA» it
