Onversneden helden bestaan niet 4 Hans van der Heijde Ruim veertig jaar geleden ging de film De Overval in première, aanleiding voor het Verzetsmuseum een expositie te wijden aan de film en de totstandkoming daarvan. Een maand voor de opening, op 15 november 2002, organiseerde de historische vereniging Aed Levwerd in samenwerking met het Historisch Centrum Leeuwar den een lezing, waarin ik ben ingegaan op de rol die deze film heeft gespeeld bij de naoorlogse beeldvorming over de bezetting. Dat beeld kenmerkte zich door een sterke goed/fout rigiditeit, die een objectieve beoordeling van die periode danig in de weg zat en nog zit, aldus de centrale stelling van mijn betoog. Een stelling die werd geïllustreerd aan de hand van een confrontatie van een hoofdpersonage in de film De Overval, inspecteur Bakker, gespeeld door Kees Brusse en de man die daarvoor model had gestaan, de Leeuwarder politie-inspecteur Juijen Dreeuws. Het verhaal dat De Overval vertelt blijft, waar het de opzet en de uitvoering van de gevangeniskraak betreft, dicht bij de fei ten. Om al te grote complexiteit te vermij den liet de scenarioschrijver, Lou de Jong, dat verhaal beginnen met een fictieve, mis lukte bevrijdingspoging van een arrestant, inspecteur Bakker. Bakker wordt daarna zwaar onder druk gezet om de verblijfplaats van belangrijke leden van het verzet te verraden: als hij blijft zwijgen zullen wil lekeurig gekozen arrestanten bij wijze van repressaille voor de gewelddadige bevrij dingspoging worden geëxecuteerd. Bakker zwicht niet en de executie vindt doorgang. In de weken die volgen wordt hij zwaar gemarteld, waarna het georganiseerde verzet, om hem en anderen te bevrijden, de overval op de gevangenis beraamt en uitvoert. De scène waarin Bakker door het hoofd van de Sicherheitsdienst (SD) onder druk wordt gezet bevat op zichzelf al alle elementen die het beeld bepalen dat na de oorlog van het verzet is gevormd, niet het minst door De Jong: moed en opofferingsge zindheid, het permanente besef te staan voor het dilemma dat verzet represailles oproept in de vorm van willekeurige terreur en tenslotte de keuze niet te zwichten voor die terreur. Aan uitdieping van de karakters heeft De Jong in zijn scenario geen aandacht besteed. Hij heeft zich beperkt tot een simpel zwart-wit, goed-fout, good guys tegen bad guys-perspectief. De regis- Arrestatie van Houwing was een toevalstreffer Op 21 september 1944 werd in Leeu warden ene Houwing gearresteerd en vastgezet in een cel in het politiebureau. Houwing was daar op voor hem bekend terrein: hij was tot 1941 aan dat bureau verbonden geweest als inspecteur. Hij had ontslag genomen toen de Nederlandse poli tie gelijkgeschakeld werd, dat wil zeggen formeel onder het gezag geplaatst van de bezettingsautoriteiten. Onder de schuil naam Van Delden was Houwing al lange re tijd actief in het verzet in het noorden van het land en hij had zich daarbinnen ontwikkeld tot een leidende figuur. Zijn arrestatie was een toevalstreffer: bij zijn insluiting in de cel in het bureau aan de Nieuwestad had de SD er nog geen benul van wie ze te pakken hadden gekre gen. Maar dat zou slechts een kwestie van tijd zijn, besefte Houwing. Hij vroeg naar zijn ex-collega Dreeuws, die hem eerder als informant van dienst was geweest en hij wist hem en andere ex-collega's ervan te overtuigen dat hij zo snel mogelijk uit zijn cel gehaald moest worden en naar een onderduikadres overgebracht. Dreeuws en een andere dienstdoende rechercheur, Huisman, tossten wie Houwing uit zijn cel zou halen en laten verdwijnen. Dreeuws verloor, in de wetenschap dat hij en zijn gezin daarna ook zouden moeten onderdui ken. Ik schreef'verloor', maar achteraf zou je ook kunnen zeggen: 'won'. Scène uit de film De Overval. Koerierster (ver tolkt door Yoka Beretti) toont haar Ausweis aan een Duitse militair seur, Peter Rotha, heeft zich er met suc ces op toegelegd dat perspectief visueel te ondersteunen. Tot zover voorlopig de film. Wat was de werkelijke aanleiding tot het verhoren en martelen van Dreeuws, de politie-inspecteur, die model stond voor het filmpersonage Bakker? LA» it

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2003 | | pagina 6