17
De Fruitschalenis het enige orgel dat in Leeuwarden nog valt te beluisteren
door Frei werd ge- of herbouwd tot straat
orgel.
Carl Frei liet tijdens de verbouwing het
front met bladgoud beleggen. Daardoor
kreeg het in Amsterdam al snel de naam
De Gouwe.
Op hol geslagen paarden
Voor, tijdens en na de oorlog verwisselde
De Gouwe menig maal van eigenaar. In
1954 werd het verhuurd aan A.M. Vef-
fer en daarmee verscheen De Gouwe in
de straten van Leeuwarden. Voerman
Klaas Tolsma kwam als orgeldraaier bij
het orgel. Hij en Veffer exploiteerden het
orgel gezamenlijk. Tolsma had daarvoor
drie jaar met De Hagenaar gelopen.
Op 7 maart 1957 stond het orgel bij de
kruising Pelikaanstraat aan de rechter
kant van de Spanjaardslaan ter hoogte
van de toenmalige garage Rosier te spelen.
Een zandauto van PAX, bestuurd door een
chauffeur uit Akkerwoude, kwam van de
Mr. P.J. Troelstraweg en draaide de Span
jaardslaan op. Ter hoogte van het orgel
moest hij afremmen voor een tegenligger.
De zandauto raakte op het natte wegdek
in een slip, en ramde het orgel aan de ach
terzijde. Door de klap werd het orgel op
het trottoir gezet en raakten de paarden,
de ruinen Nelly en Corry van het orgel los.
Beide paardjes sloegen op hol. Ze liepen
even later tegen een verkeerszuil. Daarbij
brak het zeven-jarige paardje Nelly het
linker voorbeen. De dierenarts adviseerde
overbrenging naar het abattoir, waar het
dier zou worden afgemaakt. Het andere
paardje bleef ongedeerd, maar werd blij
vend ongeschikt om als trekdier dienst te
doen. Klaas Tolsma, die op dat moment
stond te draaien, werd over het trottoir
tegen een hek geslingerd en raakte daar
bij gewond aan zijn arm.
Na de aanrijding werd het orgel voor
restauratie door Perlee naar Amsterdam
gebracht. PAX stelde voor dit transport
gratis een wagen met chauffeur beschik
baar. Op 11 maart 1957 startte te Leeu
warden een actie om geld bijeen te bren
gen voor de restauratie van het orgel. In
een geluidswagen van Radio Braams van
de Voorstreek werd een band gespeeld met
opnamen van De Gouwe. Vanaf 22 maart
1957 verving De Mondorgel, getrokken
door twee nieuw gekochte paarden, het
onfortuinlijke orgel De Gouwe. Gijs Perlee
was eigenaar van De Mondorgel.
In augustus 1957 keerde De Gouwe terug
naar Leeuwarden, niet alleen gerestau
reerd maar ook nog verfraaid. Ook het
transport van het orgel terug naar Leeu
warden werd geheel belangenloos door
PAX verzorgd.
Aan het eind van de jaren vijftig trok
A.M. Veffer zich als exploitant van het
orgel terug. De eigenaar Perlee verhuurde
het orgel toen aan de overgebleven exploi
tant K. Tolsma. In 1977 was Perlee in
verband met zijn leeftijd van plan enke
le draaiorgels, waaronder De Gouwe te
verkopen. Een inzamelingsactie van een
speciaal daarvoor opgerichte stichting
in Leeuwarden moest een ton opbrengen
om het orgel te kunnen kopen. De actie
bleef helaas steken op een bedrag van
35.000,-. Gelukkig werd er in augus
tus 1977 een nieuwe huurovereenkomst
gesloten tussen Tolsma en Perlee.
In 1977 werd het orgel opnieuw beschil
derd door Jetze de Boer te Leeuwarden.
Dit schilderwerk nam 9 weken in beslag.
In 1978 werden er nog twee beelden op
het orgel geplaatst, zodat het nu drie
beelden heeft. Eind 1978 verdwenen de
paardjes voor het orgel, en kwam het op
een vrachtwagen te staan. Op grond van
een gemeentelijke verordening was het
bovendien niet langer toegestaan aan het
wiel te draaien, en kwam er een motor als
aandrijving van het orgel.
De Gouwe verdwijnt uit Leeuwarden
In 1985 ging het orgel voor onderhoud
naar Amsterdam; De Snuffel werd tijde
lijk ingezet, zodat de Leeuwarders niet
verstoken bleven van de bekende draaior
gelklanken. Terwijl het orgel in Amster
dam was, verhoogde de eigenaar de huur
met 25,- plus btw. Over de al dan niet
redelijkheid van deze verhoging konden
de eigenaar en de huurder het niet eens
worden. Gevolg: het orgel bleef in Amster
dam. Later werd De Gouwe tijdens een
veiling verkocht aan het Heineken Muse
um te Amsterdam. Het orgel staat tegen
woordig in een ontvangstruimte van de
brouwerij.
Klaas Tolsma ging daarna met pensi
oen, zijn zoon Romke zet de orgeltraditie
voort met De Fruitschalen.