22
De brand in het Paleis van Justitie op 6 februari 1919
het gebouw wordt gehouden de rust in
de zittingzalen niet verstoren. In tegen
stelling tot het sombere uiterlijk van het
gebouw maken de thans overdekte hal en
de beide zittingzalen een lichte en bijna
vriendelijke indruk.
De meningen over het Paleis van Jus
titie waren verdeeld. De meesten prezen
'dit heerlijk pronkstuk van verhevene
bouwkunst' als een belangrijke aanwinst
voor de stad, maar anderen namen aan
stoot aan deze bakstenen kolos en noem
den haar 'een parodie op een Griekse
tempel in timmermans bouwstijl'. Waar
wij heden ten dage minder de nadruk leg
gen op de majesteitelijkheid van de recht
spraak maar de toegankelijkheid voor de
rechtzoekende laten prevaleren, maakt
het gebouw, met name door de hoge stoep
en de imposante portiek met zuilen, wel
een erg afstandelijke en ontoegankelijke
indruk.
Een overbevolkt gebouw
Van het grote gebouw werd een druk
gebruik gemaakt. Niet alleen rechtbank
en gerechtshof, met de daarbij behoren
de parketten van het openbaar ministe
rie, waren hier gehuisvest, maar ook de
concierge en zijn gezin. Wij zagen al dat
ook Provinciale Staten er hun jaarlijkse
vergadering hielden. Dat gaf al spoedig
aanleiding tot klachten omdat de ambte
lijke ondersteuning vrijwel wegviel, het
moeilijk was aan stukken te komen en
bovendien de koffiekamer maar ruimte
had voor de helft van de statenleden.
Ook aan anderen werd in de loop der
jaren ruimte afgestaan, bijvoorbeeld aan
de Provinciale Bibliotheek, de BUMA-
bibliotheek en de oudheidkamer van het
Fries Genootschap. Voorts werd aan de
Raad van beroep inzake ongevallen en
de scheidslieden van de Centrale Land
bouw Onderlinge verzekeringen gastvrij
heid verleend. De ruimtenood werd groter
toen in 1876 het Leeuwarder gerechtshof
als gerechtshof voor de drie noordelijke
provinciën ging functioneren en flink
moest uitbreiden. Hoewel de provincie
de problemen van de rechterlijke macht
erkende lag geen oplossing voorhanden.
Tenslotte kwam de provincie met het rijk
overeen dat zij het gebouw met de onder
grond zou overdragen aan het Rijk en dat
het Rijk als tegenprestatie voor de Staten
een nieuwe vergaderzaal zou bouwen. Die
statenzaal, een monumentale ruimte in
neo-gotische stijl, en vol herinneringen
aan het roemrijk Fries verleden, was in
1895 klaar en bevalt kennelijk zo goed dat
de Staten daar nog steeds bijeenkomen.
Geruchtmakende zaken
Het Paleis van Justitie sleet zijn dagen als
belangrijk stedelijk monument. Op grote
feestdagen was het gebouw met honder
den lichtpuntjes feestelijk geillumineerd.
In 1892 bij een koninklijk bezoek met wel
1100 rode en 600 blauwe lichtjes.
Soms was het de plaats van beroemde
strafprocessen. Zo diende in 1895 in eer
ste aanleg en in hoger beroep het pro
ces tegen de gebroeders Hogerhuis en in
1932 in hoger beroep de zaak tegen Eije
Wijkstra, die vier politiefunctionarissen
om het leven bracht. In 1960 vond het
proces tegen dokter O., die in de gevan
genis een medegedetineerde door vergif
wist te doden, plaats. Eerder had hij zijn
vrouw vergiftigd. De Kneppelfreedaf-
faire, een mijlpaal in de Friese taalstrijd,
speelde zich in 1951 in en om het Paleis
van Justitie af. Maar ook in later jaren
deed de Friese rechterlijke macht van
zich spreken. In 1973 legde de rechtbank
een deugdelijk fundament door een aan
tal voorwaarden te stellen aan straffeloze
euthanasie door een medicus. In een groot
aantal vonnissen en arresten zijn die
criteria later aangescherpt en verfijnd.
Een potje brei in de bedstee
Op 6 februari 1919 viel het Paleis van
Justitie ten prooi aan brand. De moeder
van de concierge, die ook in het paleis van
justitie verbleef, plaatste een potje met
brei van de kachel in haar bedstee om
daar na te garen. Zij ging naar het ver
trek van haar zoon. Toen zij na een tijdje
terugkwam sloeg een dichte walm haar
tegemoet. De brand ontwikkelde zich tot
een uitslaande brand met een enorme
rookontwikkeling, 'als uit een smidshaard,
waarvan de blaasbalg werkt', aldus een
journalist van een plaatselijk dagblad.
Zo'n brand rond lunchtijd trok natuurlijk
een groot aantal belangstellenden. De
brandweer was toen op zo'n brand in de
kap van het grootste gebouw van Leeu-
