Een werkje van een onbekende zondagsschilder
28
Johan Frieswijk 'Troelstra leidt de werklozenoptocht naar het armhuis in de Haniasteeg', dat was
- uit het hoofd geciteerd - de omschrijving. Want dat het hier afgebeelde schilde
rijtje bestond, wist ik al vele jaren. Maar ik had het nooit gezien en pogingen meer
dan vijftien jaar geleden om de verblijfplaats te achterhalen hadden gefaald. Tot
enkele maanden geleden Tom Sandijck mij verraste met een foto van het schilde
rij. Het werkje van een onbekende zondagsschilder is in particulier bezit; het komt
uit de nalatenschap van de Leeuwarder kunstenaar Jan Stroosma. Het origineel
is ongeveer 70 bij 55 centimeter groot, geschilderd op papier en daarna op spaan
plaat geplakt en ingelijst.
Maar nu de afbeelding zelf. Inderdaad kan
men de figuur in de ingang herkennen als
de voorman van de Sociaaldemokratische
Arbeiderspartij (SDAP), Pieter Jelles
Troelstra. Hij is kennelijk het armhuis
binnengegaan om namens de demon
strerende werklozen met de regenten
te praten. Het zou om werkverschaffing
kunnen gaan, om een ruimere bedeling
of het verstrekken van voedsel. Aan
het begin van de jaren negentig van de
negentiende eeuw, toen Troelstra nog in
Leeuwarden woonde en lid was van de
Sociaal-Democratische Bond van Domela
Nieuwenhuis, zetten de Leeuwarder soci
alisten zich regelmatig in voor deze zaken.
Zij organiseerden tal van protestvergade
ringen en -betogingen en dan toog een
afvaardiging uit de vergadering naar het
gemeentebestuur of naar de armvoogden.
De grote man bij dergelijke acties was
Vitus Bruinsma, leraar aan het Leeuwar
der gymnasium en ideoloog van de Friese
kiesrechtbeweging.
De dikke, als een kapitalist ogende heer
voor de deur - kennelijk een armvoogd
- spreidt bezwerend zijn handen opzij.
Misschien zegt hij dat hij er ook niets aan
kan doen dat de winter zo streng is. Of
hij vertelt dat de anderen niet naar bin
nen mogen. Met enige goede wil zou men
onder de demonstranten nog, als derde
van links met grijze baard, Lourens Zand-
stra kunnen herkennen, de 'vader' van
het Leeuwarder socialisme.
Een historische gebeurtenis is hier ech
ter niet afgebeeld. Dat verraden al de bor
den die worden opgehouden. 'Recht voor
Allen' immers hoort bij de oude bewe
ging van Domela Nieuwenhuis; het blad
van die naam verscheen in 1900, het jaar
waarin het SDAP-dagblad Het Volk onder
redactie van Troelstra begon te verschij
nen. Troelstra heeft bij mijn weten in
Leeuwarden ook nooit een werklozen-
optocht geleid. Het gaat dus om een sym
bolische afbeelding, die op ontroerende
wijze de sfeer van rond 1900 tekent. Wie
de schilder was weten we niet, evenmin
wanneer het werkje is gemaakt.
LA» it
