11
Marten Bouma met zijn vrouw Geertruida tijdens de voorspoedige jaren voor de Tweede Wereld
oorlog Collectie K. Siccama
In de familie zijn deze sigaren bekend als
de 'karrieders'.
Het ging Marten Bouma boven ver
wachting voor de wind. De depressiejaren
hadden hem niet of nauwelijks beïnvloed.
Van ketellapper, via vertegenwoordiger
in autobanden naar een eigen bedrijf. Hij
was vijftig jaar oud, zijn gezin was com
pleet met zes kinderen. Van karakter was
hij opvliegend en zijn woord was wet thuis.
Zijn kinderen schakelde hij zoveel moge
lijk in. Zijn oudste dochter (mijn moeder,
toen nog ongehuwd) was verantwoorde
lijk voor de administratie op het kantoor.
Bij de benzinepompen voor de Wester
plantage én voor zijn woonadres konden
klanten zonodig het gehele etmaal gehol
pen worden. Twee telefoonlijnen voor het
opnemen van bestellingen werden na kan
toortijd vanuit het huisadres beantwoord.
De toekomst leek aan de entrepreneur(s).
Weinigen hadden echter rekening gehou
den met de brandende ambitie van een
andere 'ondernemer', een
Oostenrijker die de jaren dertig had
gebruikt om sluipenderwijs zijn machts
basis te verbreden en zeker te stellen.
Deze opereerde op het politieke vlak en
de
gevolgen van zijn verrassende verove
ringsoorlogen zouden de twintigste eeuw
vernietigend ontregelen op een wijze die
niemand voor mogelijk hield.
Gedreven zakenman
Zo werd het 1 mei 1940. 'It was the worst
of times, it was the best of times'. De
opeenvolging van gebeurtenissen van de
bezetting van Nederland na de vijfdaagse
oorlog en de aanleg van het Leeuwarder
vliegveld leverde Marten Bouma in eerste
instantie voorspoed op en geld, veel geld.
Over de uitbreiding van het 'Fussball-feld-
chen' tot een belangrijke militaire basis
voor de Luftwaffe is veel geschreven. Ik
verwijs slechts naar twee publikaties: Ype
Schaafs Laarzen op de Lange pijp en het
eerste deel van Ab Jansens Wespennest
Leeuwarden. Dit 'wespennest' is in het
eerste oorlogsjaar gereedgekomen.
Op welke wijze past mijn grootvader
in deze verhalen van het vliegveld? In de
weergave van de grootschalige krachtsin
spanning, waarbij meer dan 7500, meest
werkloze arbeiders betrokken waren
evenals honderden vrachtauto's en ook
bussen die de mannen heen en weer
pendelden? Voor de beantwoording van
deze vraag heb ik het stratenplan nodig
van Leeuwarden uit die jaren. De grote
ader naar het vliegveld was de Troelstra-
weg. Hier sloot de oost-west verbinding
op aan en een deel van noord-zuid. Uit
het oosten van de provincie kwamen de
meeste arbeiders; uit het arme Friesland.
Het eerste stuk van de Leeuwerikstraat
vormde een belangrijk onderdeel van die
route en juist hier, voor zijn huisadres op
nummer 14, stonden de benzinepompen,
die ook 's nachts werden bediend door zijn
oudste kinderen. In dat eerste jaar van de
bezetting ledigde zich voor Marten Bou
ma een hoorn des overvloeds. Dat gold
eveneens voor alle bedrijven en onderne
mingen die bij deze krachtsinspanning
van 'organisation Todt' waren betrokken.
Hoe zat het met de morele en juridische
rechtvaardiging bij al dit (vrijwillig) wer
ken voor de vijand? Men leze er De Jongs
Het Koninkrijk op na, deel 4, eerste helft.
Spitsvondigheden genoeg. 'It koe net, mar
it soe heve'. Met behulp van de secreta
rissen-generaal op de ministeries en door
het behendig interpreteren van het Land
oorlogreglement en de aanwijzingen van
generaal Winkelman werd het deelnemen
aan de aanleg van het vliegveld met de
mantel der liefde bedekt. Ook bij Marten,
gedreven zakenman, hebben morele over
wegingen klaarblijkelijk niet in de weg
gestaan van snel reageren, de koe bij de
horens vatten, het ijzer smeden als het
heet is, wat niet weet(?) wat niet deert.
Voor hem en al die duizenden kon de wer
kelijkheid door vele metaforen worden
verhuld.
Geld, veel geld
Teneinde zijn pompen (Leeuwerikstraat,
Westerplantage en het Tolhuis) van vol
doende brandstof te voorzien schafte hij
twee tankauto's aan die de per spoor aan
gevoerde Fanto-benzine uit Oostenrijk
naar deze punten vervoerden. Zijn oud
ste zoon Jaap, net zeventien jaar, reed de
Ford. Drie Duitse militairen uit de Van
