Romein wilde beloond worden als architect
14
Albert Bosch Het ontwerp van het Paleis van Justitie te Leeuwarden leidde tot een conflict tus
sen de ontwerper van dat gebouw, Th. Romein, en het Provinciaal Bestuur van
Friesland over het honorarium. Tenslotte moest het Provinciaal Gerechtshof er
aan te pas komen. In Leovardia 12 beschreef ik de geschiedenis van het Paleis van
Justitie. Dit artikel gaat over het conflict. Het geeft een goed inzicht in conflicto
plossing in de 19e eeuw.
Het moet voor Thomas Romein, stadsar
chitect te Leeuwarden een hard gelag zijn
geweest toen hij in het voorjaar van 1846
bemerkte dat hij niet meer bij de bouw
van het Paleis van Justitie te Leeuwar
den betrokken zou zijn. Het had er toch
allemaal zo mooi uitgezien. Bij de invoe
ring van de nieuwe rechterlijke organi
satie in 1838 zou Leeuwarden een Paleis
van Justitie krijgen ter huisvesting van
het toen opgerichte Provinciaal Gerechts
hof en de arrondissementsrechtbank.
Ook Provinciale Staten zouden daar hun
vergaderingen houden. Romein, die toen
opzichter van openbare werken in de pro
vincie Friesland was, had van de Gouver
neur (nu Commissaris van de Koningin)
van Friesland, J.A. baron van Zuylen van
Nyevelt opdracht gekregen een dienstreis
te maken ter bezigtiging van de voornaam
ste gebouwen en de destijds in aanbouw
zijnde lokalen voor Provinciale Geregts-
hoven in ons vaderland. Romein maakte
verschillende ontwerpen voor een Paleis
van Justitie. Het eerste werd afgewezen
als te monumentaal, maar toch verkozen
boven ontwerpen van anderen. Latere
ontwerpen waren meer ingetogen. Voor
zijn werk had de Gouverneur, nog voor
zijn dood in 1840, Romein een gratificatie
beloofd. In 1843 had Romein de provinci
ale dienst verlaten om stadsarchitect van
Leeuwarden te worden, tegen een salaris
van 1000 per jaar. Daarbij had hij aar
dige emolumenten als vrij wonen in een
huis met een grote tuin, vrij huisbrand en
verlichting alsmede gratis kantoorbehoef
ten. Hij zou tot zijn dood stadsarchitect
van Leeuwarden blijven.
Buitenspel
In 1845, acht jaar na de invoering van de
nieuwe rechterlijke organisatie, begon de
provincie haast te maken met de aanbe
steding van het gebouw. De hoofdingeni
eur van de waterstaat in Friesland, A.C.
Kros, die om assistentie verlegen zat, was
eens met Romein komen praten. Romein
herinnerde zich later van het gesprek dat
hem aangeboden was om buitengewoon
opzichter te worden voor de begeleiding
van de bouw tegen een daggeld van drie
gulden en vijftig cent. Dat was niet bij
zonder veel, maar waar de bouw een
aantal jaren zou duren toch een niet te
verwaarlozen bijverdienste. Kros had ver
volgens Gedeputeerde Staten, het dage
lijks bestuur van de provincie, medege
deeld dat hij het te druk had om veel aan
de voorbereiding van het Paleis van Justi
tie te doen en dat Romein bereid was hem
bij te staan voor 3,50 per dag. Gedepu
teerde Staten besloten Romein voor veer
tien dagen in dienst te nemen om Kros
te helpen. Hij moest in die tijd tekenin
gen voor het nieuwe Paleis van Justitie
maken en de voorbereiding van het bestek
verzorgen. Daarna zou men verder zien.
Kros zou dat verder met Romein afwer
ken. Dat is mondeling gegaan. Ik vrees
dat Romein het besluit van Gedeputeerde
Staten nooit heeft gezien.
Romein, die als stadsarchitect, wij zou
den nu zeggen directeur van gemeente
werken, zijn handen vol had, kwam tijd
te kort. Op 2 oktober 1845 begon hij zijn
werkzaamheden, die hij niet na 14 maar
eerst na 130 dagen voltooide. Op 2 febru
ari 1846 leverde hij de gevraagde werk
stukken bij Kros in. Kros had toen met de
hulp van twee opzichters nog veel aan die
Uitsnede van een kleurenlitho uit 1869 waarop het Paleis van Justitie door ranken omgeven staat
weergegeven
