indruk, en vervulde mij met blijdschap, te zien hoe goed en in
wat voor atmosfeer de shul nu gebruikt wordt.
Ik ben er van overtuigd dat het besluit van de Joodse Ge
meente destijds het juiste is geweest. Een zoon van de vroegere
Leeuwarder opperrabbijn Dasberg en zijn vrouw onthulden een
gedenkplaat met de tekst 'Zie uw zoon leeft' en voorts het
stadswapen van Leeuwarden en het opschrift Synagoge van
Leeuwarden. Een nieuw parochet (voorhangsel), geschonken
door de familie Rosen Jacobson, rechtstreekse nakomelingen
van de stichters van de gemeente in 1670, werd gepresenteerd,
met de tekst 'Om deze jongere heb ik gebeden'. Die tekst was
gekozen door de leerlingen van Kfar Batya. Beide teksten
refereren aan de tekst in Leeuwarden op de oude Dusnus school
bij het Joods monument 'Het kind is niet meer'. Wij weten allen
waarom deze tekst geplaatst is. 616 Joodse medeburgers zijn
uit Friesland gedeporteerd tijdens de Tweede Wereldoorlog en
keerden niet terug. Verdere onderzoekingen hebben duidelijk
gemaakt dat het aantal slachtoffers geboren in Friesland nog
veel hoger is, namelijk 1338, waarvan 721 uit Leeuwarden.
Een groot aantal Friese joden had Friesland in de twintiger en
dertiger en begin veertiger jaren verlaten. We zullen hen niet
vergeten.
Op het Instituut voor de Geschiedenis van de Nederlandse
joden in Jeruzalem wordt hard gewerkt aan de genealogische
gegevens van de Friese joden. In de loop van dit jaar zullen deze
gegevens op de website van het Centrum (dutchjewry.huji.ac.il)
geplaatst worden, zonder vermelding van de levenden om rede
nen van privacybescherming. Ook 28 artikelen geschreven en
geschonken door de heer Fenno Schoustra over de Leeuwarder
joden van voor de oorlog in 't Kleine Krantsje zullen op deze
website geplaatst worden. Bij de Nederlandse Kring voor de
Joodse Genealogie komen dezer dagen twee nieuwe publicaties
uit met genealogische gegevens van de Friese joden buiten
Leeuwarden, een tot nu toe enigszins verwaarloosd terrein.
In mijn onderzoekingen ben ik nog wat wetenswaardigheden
tegen gekomen. De eerste joden vestigden zich rond 1645,
360 jaar of circa 14 generaties geleden in Leeuwarden onder
stadhouder Willem Frederik van Nassau en zijn vrouw Alberti-
ne Agnes, een kleindochter van Willem van Oranje. Het is
gelukt het afgelopen jaar de identiteit vast te stellen van de
door Hartog Beem in zijn boek De Joden van Leeuwarden
genoemde stichter van de eerste begraafplaats, Jacob de Joode
in 1670. Dit blijkt te zijn een zoon van Ury HaLevy, de beroem
de Emdense rabbijn die begin 1600 de eerste Spaanse en
Portugese Marranen in Amsterdam opnieuw instrueerde in de
Joodse gebruiken, nadat zij vele jaren hadden moeten leven als
schijnchristenen onder dreiging van de Inquisitie. Ook gaf hij
hen regels voor de gebruiken in de synagoge bij de joodse feest
dagen. Nakomelingen van deze Jacob de Joode namen de fami
lie naam Jacobson aan, en enige nazaten van deze familie zijn
nu hier aanwezig. Ook de in Leeuwarden wat bekendere fami
lie Dwinger behoort naar alle waarschijnlijkheid tot de nazaten
in mannelijke lijn van deze Jacob de Joode. Op de plaats van
deze, in de Tweede Wereldoorlog zwaar gehavende oudste
begraafplaats, bevindt zich nu, nadat de restanten zijn over
gebracht naar de begraafplaats aan de Spanjaardslaan, het
29
nieuwe gebouw van het voormalige Rijksarchief, nu Tresoar.
Leeuwarden stond als joods cultuurcentrum in verbinding
met ander bekende joodse centra in Nederland, Polen, Engeland
en Duitsland. De opperrabbijnen Lowenstamm waren zonen
van Rotterdamse en Amsterdamse opperrabbijnen. Opper
rabbijn Rudelsheim was geboren in Londen, opperrabbijn
Davids vervulde die functie ook in Rotterdam, en opperrabbijn
Berenstein in Amsterdam. Leeuwarden leverde ook rabbijnen:
rabbijn Isaac van Gelder, geboren in Leeuwarden was rabbijn in
Den Haag en opperrabbijn van Zeeland.
Leeuwarder joden droegen ook bij aan de Nederlandse cul
tuur. De bekende cabaretier Wim Kan was een afstammeling
van de Leeuwarder familie Kan, die in 1805 de prachtige
menora schonk die nu in het Joods Historisch Museum te be
wonderen valt. De beeldhouwer Appie Drielsma (monument
Mauthausen, monument 40-45 voor het Vredespaleis), nu in
Maastricht, maar afstammeling van een bekende Leeuwarder
familie. Het museumcafé van het Joods Historisch Museum is
nu vernoemd naar de standwerker en humorist Professor
Kokadorus geboren als Meijer Linnewiel in Leeuwarden, even
als de schrijver Alexander Cohen. In Israël kennen we de po
pulaire zanger en gitarist David Broza, met Leeuwarder 'roots'
In het onlangs verschenen boek over Amsterdamse besnijders
van Jits van Straten blijkt het oudst bestaande besnijdenis-
register in Amsterdam te zijn vervaardigd door Philip Leeu
warden met ook besnijdenissen in Friesland en Leeuwarden
vanaf 1697. Het origineel bevindt zich nu in Cincinatty in het
Hebrew Union College. Ook in Jeruzalem dook een in schitte
rend hebreeuws geschreven besnijdenisregister op, van Aron
Joseph van Gelder, broer van de eigenaar van het onlangs door
Tresoar verworven gebedenboek. Dit register werd van vader
op zoon doorgegeven en bereikte Jeruzalem via London.
Enige jaren geleden ontdekten we in Amsterdam een besnij
denisregister van Isaac Segal Leeuwarden, kleinzoon van Jacob
de Joode en stamvader van de Jacobson familie, met besnijde
nissen in Friesland tussen 1726 en 1750.
U zult zich herinneren de tragisch verlopen ruimtevlucht
van de eerste Israëlische astronaut Ilan Ramon. Minder bekend
is dat deze een Torah-rol bij zich had van de vroegere Leeuwar
der opperrabbijn Simon Dasberg, broer van de directeur van
Kfar Batya tijdens de overdracht van het interieur van de
shul in 1964. Dasberg had deze in Teresienstad geschonken aan
een jongen bij zijn bar-mitswa, er vanuit gaande dat deze meer
kans op overleven had dan hijzelf. Deze jongen werd later pro
fessor in de Astronomie in Tel Aviv, hij gaf de rol mee aan Ilan.
Het lot van de Leeuwarder Torah rollen is beter geweest, zij
zijn prachtig gerestaureerd in Kfar Batya.
Tenslotte wil ik u graag wijzen op het merkwaardige feit
dat het stadswapen van Leeuwarden nagenoeg identiek is met
het stadswapen van Jeruzalem, beide voeren een staande
leeuw. Tezamen met het interieur van de Leeuwarder synagoge
in Kfar Batya mogen wij toch wel spreken van een heel bij
zondere relatie tussen Leeuwarden, Jeruzalem en Erets Israël,
het land Israël.
Ik dank u voor uw aandacht.
Leova.'c^tA.lt
