18 De naamgever van de Grote Kerkstraat: de Sint Vituskerk van Oldehove ouder is de naam dus niet. Interessant is nog, dat de naam Grote Kerk in Sneek juist heel oude papieren heeft. Al in 1472, lang voor de Reformatie, wordt die da gra ta tzercka genoemd. In Harlingen gaat het om een heel andere situatie. Daar lag de Grote Kerk, de zogenaamde Dom van Almenum, van ouds excentrisch buiten de omwalling van de haven- en handelsstad. Vanuit dit cen trum liep een verbindingsweg naar de kerk, de huidige Grote Kerkstraat. Een secundaire aansluiting vanuit de stad die nog binnen de omwalling op deze straat aansloot, heeft de naam Kleine Kerk straat gekregen. Als de Grote Kerkstraat naar de Grote Kerk heet, moet bij de Klei ne Kerkstraat een Kleine Kerk hebben gestaan. Dat is echter niet het geval. De tweede kerk van Harlingen, de 17e-eeuw- se Westerkerk, stond, zoals de naam aan geeft, aan de andere kant van de stad, in de buurt van de haven. De toevoeging Kleine is dus gegeven ter onderscheiding van de oorspronkelijke Kerkstraat, die de toevoeging Grote kreeg. Drie kerken Wat voor licht werpt dit op de situatie in Leeuwarden? Als de naam Grote Kerk straat aan de Grote Kerk zou zijn ont leend, moet er in de buurt van de Kleine Kerkstraat een kerk geweest zijn, die de Kleine Kerk heette. Daarvan is echter geen sprake. Oorspronkelijk heette deze straat Schotstraat, waarschijnlijk naar een schot of schutting. Als zodanig wordt deze al in 1425 vermeld. De naam Kleine Kerkstraat komt pas vrij laat voor (1556), in dezelfde tijd waarin de Kerkstraat voor het eerst Grote Kerkstraat wordt genoemd. Dolk meent, dat de naam Klei ne Kerkstraat is ontleend aan de nabijge legen Sint Vituskerk, maar daar is geen aanwijzing voor. In tegendeel, het voor voegsel klein is daar moeilijk mee in over eenstemming te brengen. De conclusie moet dus zijn, dat de toevoegingen Grote en Kleine zijn gegeven ter onderscheiding van de twee straten en dat er oorspronke lijk maar één Kerkstraat was. De vraag is nu, naar welke kerk deze straat heette. In principe zouden daarvoor drie kandidaten in aanmerking kunnen komen, de huidige Grote Kerk, de ver dwenen Onze Lieve Vrouwekerk en de eveneens verdwenen Sint Vituskerk op het Oldehoofsterkerkhof. Bij wijze van voorselectie moeten we bedenken, dat de Grote Kerk een kloosterkerk was, die een wat afzijdige functie ten opzichte van de stedelijke gemeenschap had, dat de Onze Lieve Vrouwekerk als parochiekerk welis waar in de gemeenschap was geworteld, maar geen aanzienlijk godshuis was en dat de Sint Vituskerk de oudste en voor naamste kerk van Leeuwarden was. Sint Vituskerk Wat leert nu een vergelijking met andere steden? In Bolsward en Harlingen blijkt het om straten te gaan, die naar de kerk leiden. De kerk ligt op een terp, excen trisch ten opzichte van het levendige oude handelscentrum. Schuur heeft de ontwik keling van de handelsterpen van Leeu warden met name met Bolsward en Dok- kum vergeleken, voorbeelden die hij nog met Emden aanvult. Hij heeft zijn betoog met overzichtelijke plattegronden verdui delijkt. Als het gaat om de verbinding van de handelsterp en de kerkterp, gaat Schuur het meest uitvoerig in op Bols ward, waar frappante overeenkomsten met de Leeuwarder situatie zijn te vin den. In beide plaatsen draagt de kerkterp de naam Oldehove, in beide plaatsen is de kerkterp veel ouder dan de eigenlijke stadsterp(en), in beide gevallen heet de verbindingsweg tussen de stadsterp(en) en de kerkterp Kerkstraat. Nu bevindt zich op de handelsterp van Bolsward geen kerk en de Kerkstraat kan dus naar geen andere kerk zijn genoemd dan de Marti nikerk. De Kerkstraat begint bij het stad huis en eindigt bij de Martinikerk. Men mag aannemen, dat op gelijke wijze als in Bolsward de Leeuwarder Kerkstraat naar de Sint Vituskerk op de kerkterp Oldeho ve heet. Zo heeft Dolk het met zijn opvat ting, dat de Kleine Kerkstraat haar naam ontleent aan de Sint Vituskerk, toch, zij het via een omweg, bij het rechte eind. De Kleine Kerkstraat ontleent haar naam inderdaad aan de Sint Vituskerk. Niet in tegenstelling tot de Grote Kerkstraat die zou heten naar de Onze Lieve Vrouwe kerk, maar als afgeleide van de Grote Kerkstraat, die zelf naar de Sint Vitus kerk heet. De Grote Kerkstraat heet dus niet, zoals men zou vermoeden, naar de Grote Kerk. De oorspronkelijke naam was een voudig Kerkstraat en deze leidde naar de oudste kerk van Leeuwarden, de Sint Vitus van Oldehove. Daaraan ontleent de Grote Kerkstraat haar naam. Le0Va.V3tA.1t

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2006 | | pagina 20