29
productie van de uit Zweden afkomstige
eiertrays, met beneden toiletten en grote
ronde waterbakken. Boven was de grote
zaal voor de koffie- en lunchpauzes, maar
ook voor personeels- en toneelavonden.
Samen met Fokje Strooisma heb ik een
paar keer hoofdrollen gespeeld in stukken,
waarvan ik me niets meer kan herinneren.
Nederland mobiliseerde zijn leger want
de oorlog dreigde en dat bracht ook bij ons
mutaties. De één zijn uniform (opgeroe
pen) was de ander zijn overall (eindelijk
werk). Op vrijdag 10 mei 1940 moest ik 's
morgens om zes uur beginnen. Toen ik die
ochtend bij het ijzeren toegangshek arri
veerde, stond een groep collega's te luiste
ren naar Sjouke van der Wal, portier
annex monteur, die in een bovenhuis aan
de voorkant woonde. Hij hing uit het raam
en gaf, via de radio beluisterde, onheil
spellende berichten door. De Duitsers
waren ons land binnen gevallen. De bezet
ting bracht de eerste tijd weinig verande
ring in het productieproces en de werkor
ganisatie. De gemobiliseerden keerden
terug, ook naar onze afdeling. Maar in
verband met de verduisteringsvoorschrif
ten mocht er 's avonds en 's nachts niet
meer worden geluncht. Nog zie ik Hans
Geertsma vanwege de hitte en de honger
flauw vallen achter de lopende band met
eierrekjes.
De vakorganisaties werden door de
bezetter 'gelijkgeschakeld' en vervangen
door het Nederlands Arbeidsfront. Bijna
unaniem bedankten wij als lid van de
vakbonden. Wel werden wij verplicht een
bijeenkomst van het Arbeidsfront in de
kantine te bezoeken, om te luisteren naar
de leider, de welsprekende Woudenberg.
Ik wist toen nog niet dat zijn broer Kees
later secretaris zou worden van de partij,
bij welker oprichting en uitbouw ik nauw
betrokken zou zijn: de Partij van de Arbeid,
zestig jaar geleden opgericht in 1946.
Fabrieksarbeider werd ambtenaar
Dat ik later socialist zou worden kon ik in
1940 niet voorspellen. Ik was destijds
betrokken bij het (christelijk) Nederlands
Jongelingen Verbond. De Leeuwarder
afdeling van het NJV hield in 1940 of
1941 een grote bijeenkomst in de kantine
van de LPF. Aan het eind van die bijeen
komst liet ik twee coupletten zingen van
het Wilhelmus. Dat kwam mij na afloop
op kritiek te staan en achteraf gezien was
het wel een teken van jeugdige overmoed.
In verband met de toenemende voedsel
schaarste werden ook in Leeuwarden
gaarkeukens opgericht die ook aan fabrie
ken leverden. Nog zie ik hoe het kantine
echtpaar Kuipers samen met dochter
Foekje de prak uitdeelden. Het aantal
eters was wisselend, afhankelijk van de
kwaliteit van het eten. Maar de kwaliteit
van het voedsel was niet de grootste zorg.
Het Arbeidsbureau stuurde oproepen
naar de LPF voor mensen die in Duits
land zouden kunnen werken. De begin
woorden van deze brieven luidden:
'Beleefd, doch met gepasten drang...' Ook
ik kreeg zo'n oproep en ik werd goedge
keurd. Maar mijn moeder bracht een
bezoek aan haar cardioloog dr. Hoekstra
en zijn attest betreffende haar toestand
(hartproblemen) leverde mij een voorlopi
ge vrijstelling op. Hoe hij en andere artsen
met hun vaak overdreven en gefingeerde
attesten de bezetter afbreuk deden, ont
dekte ik toen ik na de zoveelste sollicitatie
op dat Arbeidsbureau kwam te werken.
Want op de LPF had ik het wel bekeken
achter de lopende band.
Op de laatste vrijdagmiddag van
november 1942 verscheen een medewer
ker van het kantoor op de inpakafdeling
met het bericht dat ik de volgende maan
dag verwacht werd in het pand Willems
kade 10a, het Arbeidsbureau. Over mijn
bevindingen daar heb ik in Leovardia 11
geschreven, in mijn verhaal over de over
val op het filiaal van het Arbeidsbureau.
De fabrieksarbeider werd ambtenaar.
Op die maandagochtend had ik eerst een
gesprek met directeur Fokkema, een zeer
intelligente opportunist. Ik hoor hem nog
zeggen dat ik bij goede plichtsbetrachting
'de maarschalkstaf in mijn ransel had'. Zo
startte ik dus met de woorden van Napo
leon. Aan die woorden heb ik vaak
gedacht, vooral nu ik deze herinneringen
ophaal. Want oude, bijna vergeten herin
neringen komen terug als ik in de krant
lees dat het laatste bedrijfsonderdeel van
de LPF Leeuwarden gaat verlaten.
Mijn politieke loopbaan als PvdA-er
begon dus aan de lopende band van de
LPF.
Leova.'c^tA.lt