25
In 1881 opent even verderop de Harmonie
haar grote concert- en toneelzaal. In 1884
besluiten de leden hun lokaliteit te verko
pen en zoekt de loge domicilie in de Har
monie. Daar komt men bijeen totdat in
1927 opnieuw een eigen gebouw, op het
adres Bij de Put 15, wordt betrokken.
Patriciërshuis Bij de Put 15
Een gevelsteen aan de voorzijde vermeldt
het jaartal 1619, maar dit patriciërshuis
dateert gezien enkele bouwelementen uit
de tweede helft van de zestiende eeuw. Aan
het eind van die periode dragen de erven
van Jacob Sybrants Auckama, die tussen
1542 en 1572 regelmatig burgemeester van
Leeuwarden is, grondpacht voor het huis
af. In de loop der jaren bewonen enkele
gerenommeerde adellijke families zoals
Van Harinxma thoe Slooten, Andreae en
Van Haren het pand. Vanaf 1867 woont de
eerste directeur van de Rijks Hogere Bur
gerschool, de Leidse professor Burger, er
met zijn gezin. Zijn weduwe en tweede
vrouw Maria Louise Suringar overlijdt in
1927, waarna De Friesche Trouw eigenaar
en gebruiker wordt.
De bekende Leeuwarder architecten en
broeders-vrijmetselaar Hendrik Kramer
en Andries Baart voeren nog in datzelfde
jaar een ingrijpende restauratie uit zonder
daarvoor enig honorarium te vragen.
Sindsdien zit er op de begane grond een
conferentiezaal met bibliotheek. De mar
meren gang leidt naar een trappenhuis in
Art Décostijl. Hier bevindt zich een glas-in-
lood raam van de firma W. Bogtman uit
Haarlem, dat de leerstadia van de leerling,
gezel en meester verbeeldt. Rechts in de
gang hangt een levensgroot portret in olie
verf van Prins Frederik der Nederlanden,
die als grootmeester nationaal van 1816 tot
1881 het boegbeeld van de landelijke vrij
metselaarsorde vormde. De Leeuwarder
kunstschilder J.J.G. van Wicheren schenkt
het in 1858 aan De Friesche Trouw. Op de
eerste etage verrijst de imposante logetem-
pel.
Schadelijke bezettingsjaren
Tussen dictators en vrijmetselaars botert
het niet. Dit blijkt begin september 1940
wanneer de Duitse bezetter het gebouw in
beslag neemt en aan de politie opdracht
geeft erop toe te zien dat de loge De
Friesche Trouw alle bescheiden en de
ledenlijst dient in te leveren. Geroofde
documenten worden naar de Leeuwarder
Papierfabriek gebracht om daar te worden
vernietigd. Daar grijpt vrouwe Fortuna in.
Een katholieke werknemer ontdekt een
Latijnse tekst op wat later de originele con-
stitutiebrief uit 1782 blijkt te zijn. Via een
pastoor in Drachten belandt het antieke
archiefstuk in handen van notaris Nanne
Ottema en wordt zo gered. Een groot deel
van de boekenverzameling en andere his
torische gebruiksvoorwerpen gaan echter
verloren.
Het gebouw wordt genaast en in 1941
verkocht onder de voorwaarde dat koper
binnen twee maanden alle schilderijen
en emblemen verwijdert die op de magon-
nerie of de loge betrekking hebben, op
straffe van 1000 gulden boete voor iedere
dag dat de koper in gebreke blijft. Aanvan
kelijk komt de loge nog bijeen in het
Friesch Koffiehuis op de Wirdumerdijk,
maar de activiteiten worden daar beëin
digd als blijkt dat medebroeder Lucas
Bunt, tevens eigenaar van deze lokaliteit,
een NSB-er is.
Direct na de bevrijding eisen de broeders
het sterk verwaarloosde gebouw weer op.
Tijdens de eerste bijeenkomst na de oorlog
op 20 april 1945 worden drie broeders,
waaronder eerdergenoemde Lucas Bunt,
aan de verachting prijs gegeven. Eind
december is de ergste materiële schade
hersteld en het gerestaureerde logegebouw
wordt feestelijk heropend. In hotel De
Nieuwe Doelen genieten de broeders van
een eenvoudig souper met koninginnesoep,
gebakken snoekbaarsfilet en worteltjes.
Vrijmetselarij in Leeuwarden
De Friesche Trouw is tegenwoordig een
flinke loge met ruim 70 broeders. In 1986
besluit een aantal leden in kleiner verband
zelfstandig verder te gaan en daarbij enke
le andere accenten te leggen in de rituele
beleving. Zo ontstaat de loge Het Azuren
Gewelf, die inmiddels ruim dertig leden
telt. Beide verenigingen maken samen met
Fiat Lux, een gemengde loge, gebruik van
de prachtige tempelzaal. Hier siert de zui
vere kubiek, een marmeren blok als sym
bool voor de perfectie als streefdoel voor
het leven van de mens, de officiële bijeen
komsten. Van tijd tot tijd houdt één
der broeders een inleiding (bouwstuk) over
een onderwerp, waarop de aanwezigen
kunnen reageren. De reacties zijn opbou
wend waarbij kerkelijke en politieke twist
punten worden gemeden. In de tempel of
werkplaats installeert men nieuwe leden,
vinden de bevorderingen van leerling naar
gezel en meester plaats en worden feesten,
zoals de Sint Jansfeesten, gehouden.
Ook vroeger vierde men kennelijk al uit
bundig feest. In de voorhof op de begane
grond van het pand Bij de Put 15 staan in
een vitrine enkele driehoekige 19e eeuwse
wijnflessen van de loge die men jaren gele
den uit de vijver van de Prinsentuin viste.
Geen wonder dat in de jaren vijftig van de
20e eeuw voorzittend meester én Leeuwar
der politiecommissaris Anno Houwing de
vinger stevig aan de pols houdt. Hij veror
donneert dat de loge 's avonds op een rede
lijk uur wordt gesloten of zodra er minder
dan drie broeders in de voorhof aanwezig
zijn.
De tegenwoordige vrijmetselarij zoekt
vandaag de dag een balans tussen de
wereldse contacten en de noodzakelijke
beslotenheid van de broederschap. De bal
lotage is intensief en niet iedereen is
welkom zoals Adam Zelle, vader van de
welbekende Mata Hari, ooit pijnlijk onder
vond.
Het zegel van de loge stelt de verbroede
ring der standen voor met de handdruk
van een oud Fries edelman aan de land
man. Dat verheven doel is nimmer bereikt
zolang de adel deel uitmaakte van de loge.
De schaarse ledenlijsten geven tot in de
jaren vijftig van de vorige eeuw het beeld
van doorgaans hoger opgeleide mannen uit
de bovenste lagen van de maatschappij.
Het Grootoosten der Nederlanden vierde
in de maanden oktober, november en
december 2006 het 250-jarig jubileum.
Niet alle vrijmetselaarsloges in Nederland
zijn echter onder dit centrale orgaan ver
enigd. En dan zijn er ook nog verwante spi
rituele genootschappen, zoals de Rozen
kruisers en de Odd Fellows, die elk weer
hun eigen inwijdingen en riten kennen.
Geen van hen kan zoals De Friesche
Trouw terugkijken op een geschiedenis
van 225 jaar waarin de wereldse activitei
ten van de broeders nauw zijn verweven
met het dagelijkse leven in de stad Leeu
warden.
Deze bijdrage kwam tot stand met medewerking
van De Friesche Trouw en Het Azuren Gewelf.
Leova.'c^tA.lt
