Een historische bedrijfstak, 'de stoomwasscherij' 18 Peter Zondervan De hoofdpersoon in dit verhaal van omstreeks 100 jaar geleden is Melle Smeding, een oom van mijn grootmoeder Gerdina Gramsma. Mijn oma zelf is werkzaam geweest als strijkster in de Electrische Wasch- en Fijnstrijkinrichting De Eisch des Tijds. Vooral veel vrouwen waren in deze arbeidstak aangesteld om textiel te sor teren, te mangelen, te strijken of te vouwen. Het trok mijn belangstelling en het idee om dit uit te zoeken, toen ik van een ver familielid een oud aandeel aan toonder in handen kreeg van de N.V. Leeuwarder Stoomwasscherij OZON uit 1928. Onder zoek in de genealogie naar eigen familie opent vaak ook de mogelijkheid om ande re wegen te onderzoeken. Hoe een klein puzzelstukje in de economie van die tijd zich ontwikkelde. Opkomst van de wasscherijen Melle Smeding werd in Gerkesklooster geboren als zoon van de broodventer Johannes Smeding. Het uit acht personen bestaande gezin van Johannes Smeding verhuisde in mei 1894 van Buitenpost naar het Oldegalileën in Leeuwarden. Hier leerde Melle zijn vrouw Ybeltje Boetes kennen, een jongere zuster van mijn overgrootmoeder. Melle huwde Ybeltje in 1909. Het was dan ook in deze buurt waar Smeding dat jaar begon als 'houder' van zijn eigen Wasch- en Strijkinrichting De Eisch des Tijds. Het chemisch of met stoom reinigen van kleding was in Neder land tot een ware industrie uitgegroeid. Het grootste bedrijf op dit gebied was gevestigd in Almelo. Dat was de in 1873 gestichte chemische wasserij en ververij van de heren Palthe. In 1923, bij het 50- jarig jubileum van het bedrijf, waren er ongeveer 800 mensen werkzaam. Overal in het land kon men toen wel een filiaal van Palthe vinden. In Leeuwarden had Palthe toendertijd een depot op de Kel ders en aan de Wirdumerdijk. Wasserij Rapenburg in Huizum ken merkte zich als oudste van Friesland en ook één der grootste. Ook De Hoop aan de Tijnjedijk en De Noordster aan het Vliet waren bekende wasserijen in die tijd. Concurrentie was er in overvloed want deze branche was in opkomst. Ook kleine re wasserijen gingen aanvankelijk de strijd aan om zich staande te houden. Deze concurrentiestrijd werd gaandeweg de jaren heftiger toen de elektromotoren werden vervangen door krachtiger moto ren met meer pk's en ook de stoomketels omvangrijker werden met een atmosferi sche druktoename. Investeringen moesten betaald worden en wie geen geld achter de Melle Smeding met vrouw en kinderen Collectie P. Zondervan hand had hield het hoofd niet boven water en ging snel op de fles. Met name het gebruik van de stoomketels zorgde ook in deze branche voor een enorme evolutie. De Eisch des Tijds Op 21 november 1908 vroeg Smeding een vergunning aan voor het bouwen van een Wasch-, Glans- en Strijkinrichting op een perceel achter de Hoekstersingel, Blok D gedeelte B. Op dat moment was de straat naam nog niet gelegaliseerd; een week later kreeg de straat zijn naam, Gronin gerstraat en het perceel zijn adresnum mer 23. De bouw van het pand werd aan genomen door timmerman A. van der Meulen, wonende aan de Gedempte Kei zersgracht 34. Vier jaar na de start van de wasserij had Smeding gemiddeld elf personen in dienst. In dat jaar liet hij twee elektromo toren plaatsen van respectievelijk 1 en 2 pk voor het in beweging brengen van twee Amerikaanse-, één Mulde- en één omhaal- of rondstrijkmachine. Een Amerikaanse strijkmachine had een door luchtgas ver hitte wals en diende voor het fijnstrijken van onder andere boorden en manchetten van overhemden. De Mulde strijkmachine werd aangedreven door riemkracht en diende voor het voorstrijken van fijngoed en het mangelen van lakens. De naaste concurrentie was niet ver weg; ook zijn buurman aan de Groninger straat 29 dreef een wasserij. De heer J. de Wilde vroeg in 1920 een vergunning voor elektromotoren aan. Burgemeester en wethouders besloten echter dat De Wilde zijn werkzaamheden niet verder mocht uitvoeren. Volgens artikel 21 der Hinder wet beschikte hij niet over de vereiste ver- Li eovflLr3tA.1t

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2008 | | pagina 20