Lcovolc^LA.!€
De prins, de koopman en de musicus
20
Piet Tuik Alleen een lang vergeten kastje op de zolder van een Leeuwarder herenhuis met
daarin een muziekcollectie, herinnert omstreeks 1933 nog aan het genootschap Audi
et Tace. Een kijkje in het leven van violist en muziekmeester Jean des Communes en
muziekliefhebbers als de vorst van Waldeck en de rijke koopman Pieter Cats.
Op de vleugels van de angst wordt de
Friese stadhouder op 2 mei 1747 na de
Franse inval van Lodewijk XV in Zeeuws-
Vlaanderen benoemd tot algemeen stad
houder Willem IV.
Ondanks het verlies van de vesting Ber
gen op Zoom kan de Franse expansiedrift
ditmaal nog worden gekeerd. Het gewest
Friesland zal na de turbulente gebeurte
nissen die in latere decennia volgen, voor
taan slechts als een eigenzinnige provin
cie voortbestaan. Maar het vertrek van de
hofhouding met een deel van de Friese
adel naar Den Haag betekent ook een for
se aderlating voor het culturele en muzi
kale leven in Leeuwarden.
Constanter audi, vide et tace
De achtergebleven adel, die in die tijd de
hogere ambten in de lokale regering
bekleedt en roem op het slagveld zoekt,
probeert het culturele leven in stand te
houden. In de periode 1750 tot 1794 is het
Collegium XII virorum: Constanter audi,
vide et tace (College van twaalf mannen:
Horen, zien en zwijgen) actief. Dit genoot
schap van aanzienlijken houdt zich bezig
met muziek en ander vermaak, waarbij de
leden om beurten als gastheer fungeren.
Daarnaast komen de adellijke patriciërs
in hun eigen Grote Sociëteit bijeen, waar
bij er viermaal per jaar wordt vergaderd.
Een strenge ballotage vormt de waarborg
tegen toetreding van ongewenste indivi
duen. Ook de hoge militairen behoren in
die dagen tot de gegoede stand. Leeuwar
den geeft in die tijd als garnizoensstad
onderdak aan militaire regimenten die
voortdurend worden verplaatst door het
gehele land. De bevelvoerende militairen
nemen ook deel aan het plaatselijke cul
turele leven. Dat alles kan niet verhullen,
dat Leeuwarden na 1747 afglijdt naar een
gewoon provinciestadje waar op cultureel
gebied nog maar weinig te beleven is. De
opkomst van de (gegoede) burgerij en de
daarmee samenhangende neergang van
de adel is nabij en weldra zal de geest van
de revolutie ook Friesland bereiken. Maar
temidden van alle gewoel vinden er in
Leeuwarden vanaf 1782 kwalitatief hoog
staande concerten plaats, waarbij een jon
ge getalenteerde musicus een voorname
rol speelt.
Een talentvolle musicus vestigt zich
in Leeuwarden
Francois des Communes is musicus en
zanger en dient in 1747 als muzikant in
het Friese infanterieregiment dat bij de
verdediging van Bergen op Zoom is
betrokken. Zijn zoon Jean Josephus des
Communes wordt op 4 februari 1759 in
Gouda geboren. Hij treedt in de voetspo
ren van zijn vader en leert al jong viool
spelen. Op 14-jarige leeftijd is Jean
samen met zijn vader violist bij de
Amsterdamse opera. In 1782 maakt de
jeugdige musicus gedurende enkele
maanden een kunstreis door de Oosten
rijkse Nederlanden en Staats-Brabant. In
augustus van dat jaar vestigt hij zich
samen met zijn vader in Leeuwarden. Het
duo geeft muzieklessen en organiseert op
eigen initiatief optredens, waarbij ze
zowel de huur van zalen als de publiciteit
verzorgen. Hun komst betekent het begin
van een regulier concertleven in Leeuwar
den. De Leeuwarder Courant van 4
november 1782 vermeldt een reeks van
twintig concerten met Francois als zanger
en Jean, die met andere muzikanten ver
scheidene solo's laat horen. Weldra komt
de naam van Francois niet meer voor en
waarschijnlijk is hij al gauw na die eerste
concertenreeks overleden.
Was het verblijf van het muzikale duo
als tijdelijk bedoeld, aangelokt door de
roep van een machtig beschermheer en
enkele kunstlievende patriciërs die bereid
zijn in de beurs te tasten voor artistieke
en muzikale verpozing? De prins van Wal
deck is zo'n invloedrijke man.
Een vorstelijke beschermheer
Nazaten van de adellijke familie Van
Waldeck uit het kleine vorstendom nabij
Hannover dienen al sedert de 16e eeuw in
het leger van de Republiek der Verenigde
Nederlanden. In 1747 verdedigt het 3e
bataljon Waldeck de stad Bergen op Zoom
bij een Franse aanval.
Vijfendertig jaar later, in het najaar van
1782, is het tweede regiment Waldeck
