Het algemeen erkend weldadig karakter onzer natie:
Leeuwarden en de landbouwkoloniën
1
Wil Schackmann
Met financiële steun van de beter gesitu
eerde plaatsgenoten proberen zij een
nieuw bestaan op te bouwen in de land
bouwkoloniën van de Maatschappij van
Weldadigheid. Weeskinderen groeien daar
op zonder 'slegte' moeders, volwassenen
betonen zich 'oppassend' of juist 'niet
werkzaam' en veel Leeuwarders laten via
hun nageslacht daarginds sporen na.
De armoede in het koninkrijk der
Nederlanden is anno 1818 intens. Enkele
eeuwen eerder, in de Gouden Eeuw, waren
we verreweg het rijkste land van de hele
wereld. Daarna is het geleidelijk minder
geworden en na de Franse tijd met twintig
jaar oorlogen, handelsblokkades en ande
re economische rampspoed is de situatie
dramatisch. Naar schatting kan meer dan
tien procent van de bevolking de kost niet
verdienen en moet leven van de bedeling
door een diaconie, een parochie of een
gemeentebestuur. In sommige plaatsen is
bijna de helft van de inwoners noodlij
dend. Er moet wat gebeuren.
Pi 5nb.C<iaralHl( tfrT STncfthoppl> Yin WdAiSfh'fia
'Lt L «Tl HIT den 3 b-ïÉnd dat firfURg «Ti dc hnjCD
VAD dfi alhpef wooendfr LediC vtai wdfTüiéliJfc Bfaalfcfcip-
pÜ zulks worden inngeïodcn Lljprwi kt in brtlc finingino
F&ur n^wifflige' £il\&n als vfirar let neniÉö vin* LtfiWiu,
de behfKctlpcSj bij de icrigLingfili dier MainVhapplj
vCTViar^d J inp[ïvnl£t; ?flodelL€U êair-in ce veriooTHm.
Ziillrnric almede ge-UgEAbCld ïjjn, irx» ïat b«K3itiipq§ vnn
cjridrt MuddleilAll m tnt«ktn^ op geelde lljiliü,
als ook ICf UfiViKtiinff rm liriCUCfchqiKT germane Cf
lp[ SkadihrU, ille vaucftiddi^eo ïDifthm to en i* uren3
nicjrflïonilpr-d Zoa en F ws klagenlij dtis Ctaumit Jl Pu
tfmftw -doei due Conraïisije gekmlsficflHd.
Wordende leder fwldenkertfe Éitgfinöödi^tf, om in ifrzen
uiedr lc werken ar htrö^tfinjs vnn her welh-ikend nml
Ï#?!D dwfl mm ZïJik; UuAaikUltt H!-!DgleidH l'riö Fmdt*
fit <3ee NcAerlandcrt al llMli bel'tbetiflcrvudc Muib
fthnppij van Weiifadlfflcid.
Lfrmwirdci}. den rj OAobw iHlï.
T O H AN R ti M EE ST
t. iu |EÜCKE^ >WM2Eii x. 9,
Oproep in de Leeuwarder Courant van 16
oktober 1818 om via intekenlijsten te
doneren voor het 'heilzame doel' van de
Maatschappij van Weldadigheid
Bij het woord 'kolonie' denk je aan een ver land aan de andere kant van de aard
bol. Maar in de eerste helft van de negentiende eeuw trekken Leeuwarder 'kolo
nisten' slechts enkele tientallen kilometers zuidwaarts.
Verbroedering, welker doel zoo edel en
pligtmatig is
De Maatschappij van Weldadigheid
vraagt de burgers een stuiver per week
opzij te leggen. Met het zo gevormde kapi
taal kunnen arme gezinnen worden over
gebracht naar het nog onontgonnen
Drenthe om daar te leren de eigen kost te
verdienen. De initiatiefnemers verwach
ten veel steun, gezien het 'algemeen
erkend weldadig karakter onzer natie', en
inderdaad: 'van de Zierikzeesche Courant
tot de Leeuwarder Courant wordt jui
chend melding gemaakt van deze 'ver
broedering, welker doel zoo edel en pligt
matig is', vanaf kansels worden oproepen
gedaan, sympathiserende notabelen laten
plakkaten verspreiden, in de betere buur
ten gaat men van deur tot deur, de Maat
schappij van Weldadigheid, kortom, is
niet over het hoofd te zien. En het slaat
geweldig aan. Het algemeen erkend wel
dadige karakter van ons volk bereikt
euforische hoogten, heel Nederland wil
dat dit dorp geopend wordt.' (uit De proef-
kolonie, blz. 15).
In de stad Leeuwarden worden binnen
enkele maanden 341 contribuanten
geworven. Daarnaast is voor 35 gulden en
40 cent aan eenmalige giften op tafel
gelegd en hebben de inwoners ingetekend
op '1628 ellen gebleekt linnen' dat in de op
te richten kolonie vervaardigd zal gaan
worden.
De Maatschappij doet een oproep om in
elke stad of ieder dorp een subcommissie
van weldadigheid op te richten om de con
tributies te innen en alvast armen te
selecteren die naar Drenthe gestuurd
kunnen worden. Op 23 juli 1818 komt er
bij de landelijke leiding bericht binnen
dat als een van de eerste 25 ook de sub
commissie van weldadigheid Leeuwarden
haar werkzaamheden is begonnen. De
Maatschappij wil niet met elke subcom
missie in elk gehucht of elke vlek afzon
derlijk corresponderen - niet onterecht,
want binnen anderhalfjaar zijn er over de
700 subcommissies van weldadigheid -
en daarom moet Leeuwarden ook de con
tacten tussen de dorpscommissies in haar
regio en de landelijke leiding onderhou
den. Het 'arrondissement' omvat veertien
plaatsen waar onder verantwoordelijk
heid van Leeuwarden contributie moet
worden geïnd. In Barradeel, Franekera-
deel, Leeuwarderadeel en Ameland is dat
snel gedaan, want daar zijn geen contri
buanten. In Tietjerksteradeel, Westdon-
geradeel en Hennaarderadeel loopt het
met respectievelijk 3, 9 en 3 donateurs
ook niet echt storm, maar de overige
plaatsen hebben minimaal twaalf leden
en Achtkarspelen zelfs 31. Om de rest een
beetje op te jutten benoemt Leeuwarden
in elk gehucht een dorpscommissie van
weldadigheid.
Nog in hetzelfde jaar wordt besloten tot
'eene eerste proeve'; 52 huisjes met elk
een lapje land in de buurt van Vledder.
Dan gaat het snel. Een van de voordelen
van die tijd is datje geen bouwvergunnin
gen hoeft aan te vragen of bestemmings
planprocedures te doorlopen. In augustus
start de bouw van de proefkolonie, eind
oktober 1818 arriveren de eerste bewo
ners. Leeuwarden is uitverkoren om een
van de eerste 52 huisjes te mogen vullen.
De subcommissie doorzoekt het bewoners
bestand op mensen die zowel arm als vlij
tig als netjes zijn en de keus valt op Dirk
Klaasjen de Vries, 49 jaar, katholiek,
getrouwd, met vijf kinderen.
Ik ben nimmer besluiteloos
Het leuke is dat de Maatschappij van Wel
dadigheid vanaf de eerste dagen van haar
bestaan een geweldig goed archief heeft
Leovo-V^ £<*.11
