Lcovar}
23
De start van de eerste fietstocht van TOGIDO, met de hoornblazer voorop en onder het
toeziend (en zeker ook verschrikte) oog van een hond en twee toeschouwers. Tekening, ter
verluchtiging toegevoegd door Piet van der Hem, in het notulenboek van TOGIDO
len fietsclubs, misschien zelfs enige hon
derden. Toen Wilhelmina in 1898 werd
ingehuldigd als koningin van Nederland,
bood de Nederlandse sportwereld haar in
de persoon van de onmisbare Pim Muiier
na afloop van het 'Nationaal Sportfeest'
op 22 september van dat jaar een Sport-
album aan. In dat buitengewoon fraai uit
gevoerde boek, dat bewaard wordt in het
Koninklijk Huisarchief, zijn maar liefst
61 wielerclubs vertegenwoordigd.3 Er zul
len op dat moment al (veel?) meer clubs
zijn geweest: zo zijn er in het Sportalbum
bijvoorbeeld geen Friese wielerclubs opge
nomen. Een andere aanwijzing daarvoor
geeft het aantal ANWB-leden rond 1900:
dat bedroeg in 1896 11.000.4
Ik heb in deze bijdrage de bedoeling noch
de mogelijkheid op de hiervoor geformu
leerde vragen in te gaan. Centraal staat
het notulenboek van TOGIDO en van
daaruit behandel ik een aantal onderwer
pen. In deel 1 van dit artikel gaat het met
name om de achtergrond van de leden en
het doel van de fietsclub, terwijl in deel
2 de relatie stadsbewoner-plattelander en
vrouwenemancipatie aandacht krijgen. Ik
hoop met deze aanzet duidelijk te maken
dat het de moeite waard is een veelomvat
tend onderzoek te doen naar de geschiede
nis van de fietsclubs in Nederland.
Een heel bijzonder aspect van het notu
lenboek van TOGIDO betreft de erin
opgenomen illustraties. Op acht van de
twintig (voor het merendeel ingekleurde)
tekeningen zijn één of meer fietsen te
zien. Die vormen daarmee vroeg illustra
tiemateriaal op het gebied van de fiets. De
tekeningen, waarvan er één is gesigneerd,
zijn met zekerheid gemaakt door het toen
zeventienjarige TOGIDO-lid Piet van der
Hem, een in zijn tijd nationaal gewaar
deerd kunstenaar (zie ook Leovardia 22).
Ik heb dit artikel verluchtigd met een
keuze uit Van der Hems tekeningen.
Het notulenboek, de leden
Het notulenboek van plusminus 17 x 21
cm telt 97 (ongenummerde) beschreven
bladzijden. Die betreffen de verslagen
van 10 'Algemeene Vergaderingen', de
eerste op 26 april 1903, de laatste op 11
april 1906, vijf verslagen van toertochten,
de eerste op 3 mei 1903, de laatste op 23
mei 1904, drie verslagen van de jaarlijkse
'Fuif, steeds in maart, en één verslag van
de bijdrage van TOGIDO aan de Wilhel-
minafeesten in Leeuwarden op 31 augus
tus 1903. Het boek bevat bovendien, zoals
gezegd, 20 tekeningen van Piet van der
Hem, en verder 6 foto's van TOGIDO-
leden, ergens onderweg genomen op een
fietstocht of op een feestavond. Gezien de
gebruikssporen moeten er meer foto's in
het notulenboek hebben gezeten.
Nergens is expliciet te vinden wie de
leden van TOGIDO waren. Gelukkig zijn
er genoeg aanwijzingen in het notulen
boek die het mogelijk maken zich een
beeld van hen te vormen. Blijkens de ver
slagen gedroegen ze zich op bijna iedere
A(lgemene) Vfergadering) 'bijzonder roe
rig'. Ze werden daarvoor - tot genoegen van
de armlastige penningmeester - financieel
(overigens licht) bestraft. De verslagen
zijn humoristisch, bijna studentikoos van
toon en in goed en vrijwel foutloos Neder
lands gesteld, met af en toe een woord,
passage en zelfs een keer een gedicht in
een moderne vreemde taal, terwijl het
Fries ook een enkele keer voorkomt. De
geletterdheid komt verder duidelijk naar
voren in de vele voordrachten van TOGI-
DO-leden, op feestavonden, maar ook tij
dens de fietstochten.
De TOGIDO'ers fietsten niet alleen,
ze vonden eikaars gezelschap minstens
zo belangrijk. Daar wijst bijvoorbeeld de
jaarlijkse fuif op. Een bijzondere vorm
van contact ontstond na afloop van een
prijsuitreiking op 31 augustus 1903, toen
de leden 's avonds laat 'in paartjes' het
feestgebouw verlieten Het staat met dit
alles wel vast dat het (voornamelijk?) om
leerlingen van middelbare scholen ging.
Ik neem aan dat het meer dan één mid
delbare school betrof: TOGIDO telde een
flink aantal leden - in 1903 meteen al een
veertig - van wie de 'dames' de meerder
heid vormden. Leeuwarden had in 1876
zijn hbs voor meisjes gekregen. Verder
kende TOGIDO ook aspirant-leden, dona
teurs en donatrices, bestaande uit de
ouders van de leden, en, speciaal voor de
Ontspanning onderweg (in dit geval in Akkrum). De leden Ronner en Buys verzorgden
de muziek, de overige TOGIDO'ers vermaakten zich op de dansvloer
LOL.,
