Oude Friezen
12
Henk Oly In Leovardia 33 schreef ik een artikeltje over de gevelsteen Aed Levwerd als uiting
van burgertrots. Hun stad betekende voor de meeste Leeuwarders hun vaderland,
hun patriottisme was liefde voor die stad. De anciënniteit en eerbiedwaardige ont
staansgeschiedenis van hun woonplaats vormden een belangrijke reden voor hun
'civic pride'. Maar ook een meer omvattend nationaal gevoel, trots op het gewest
waar Leeuwarden deel van uitmaakte, werd geuit op gevelstenen en uithangbor
den.
Tot ver in de negentiende eeuw had een
groot aantal huizen het een of andere
gevelteken. Dat was in een tijd zonder
officiële straatnamen en huisnummers
een handige manier om een bepaald pand
te identificeren. Bovendien kon een uit-
Magnus Forteman. Uit: P. Winsemius,
Chronique ofte historische geschiedenisse
van Vrieslant, p. 88
hangbord of gevelsteen dienst doen als
communicatiemiddel: het gaf aan wat de
bewoner van het pand maakte, wat hij
tapte of schonk, waar hij vandaan kwam,
wat zijn politieke opvattingen waren
enzovoort. Bij de officiële drukker van
Friesland hing De Drukkerij uit, bij een
herbergier aan de Nieuwestad was De
Wijnroemer aan de gevel bevestigd en aan
de Tweebaksmarkt stond een huis waar
De Prins van Oranje en even verderop
eentje waar Hasselt uithing. De vraag
naar de betekenis van een uithangbord
is een vraag naar de doelstelling van de
persoon die het aanbracht, naar de infor
matie die hij over wilde brengen, naar de
voorstelling en naar de manier waarop
tijdgenoten het bord interpreteerden.
Helaas kan op die vragen lang niet altijd
een antwoord gevonden worden.
In de zestiende en zeventiende eeuw
waren er in Leeuwarden maar liefst zes
uithangborden te zien waarop één of
meer Friezen waren afgebeeld. Jammer
genoeg is geen enkele bewaard gebleven,
evenmin is bekend wie ze aanbracht,
wanneer dat gebeurde en hoe ze eruit
zagen. In archiefstukken worden ze
enkel gebruikt om een bepaald huis aan
te duiden. Zo vermeldt het archief van
het Sint Anthonygasthuis dat Sibrant
Sibrants voor het huis 'den Olden Vries
genoempt' de grondpacht over 1562 heeft
betaald en verleent de stad in 1647 con
sent op de verkoop van een huis waar
De Drie Friesen uithangen. (Het betreft
respectievelijk het huidige Voorstreek
81 en Tweebaksmarkt 30.) Meestal valt
ook wel na te gaan wat de bestemming
van het pand was toen het bord uithing.
Het achterhalen van de betekenis van
deze geveltekens is dus een 'educated
guess'.
Fries-nationaal
Sinds de late middeleeuwen circuleerden
in Fryslan enkele tientallen kronieken en
kroniekjes die de daden beschreven van
grote Friezen sinds hun legendarische
stamvader Friso in Stavoren aan land
was gegaan. De Historie van Vrieslant
van Peter van Thabor, en de Chronicon
Frisiae van Worp van Thabor uit de eer
ste helft van de zestiende eeuw zijn daar
van de bekendste. Deze twee geschiedver
halen zijn overwegend feitelijk van aard,
maar andere hebben een sterk ideologi
sche of mythologische lading. De Gesta
Frisiorum en het Aldfrysk Kronykje, bei
de uit de vijftiende eeuw, schilderen de
Friezen bijvoorbeeld als uitverkoren volk
dat Gods bijzondere bescherming geniet.
Er groeide door die kronieken een Frie
se mythe, met als belangrijkste element
dat de Friezen sinds onheuglijke tijden
vrij en als gelijken in Fryslan hadden
geleefd. De historicus Waterbolk schreef
dan ook in Twee eeuwen Friese geschied
schrijving: 'Het valt moeilijk te ontken
nen dat zich reeds vroeg in Friesland een
zekere 'nationale' trots heeft ontwik
keld'.
In dit licht moeten de uithangborden
worden gezien waarop al dan niet 'oude'
Friezen waren afgebeeld. Bij één ervan
getuigt het onderschrift zelfs expliciet
van die Fries-nationale trots. Bij Kleine
Hoogstraat 15 hing een bord uit waarop
een vergulde Fries was afgebeeld met de
tekst:
