De topografie van Esmée van Eeghen
1
Tom Sandijck Een van de meest intrigerende èn omstreden figuren in het Friese verzet is onge
twijfeld Esmée van Eeghen (1918-1944). Het oorlogsjaar 1943/44 dat ze in Leeu
warden verblijft zou enerverend zijn. Ze doet volop mee met gevaarlijk illegaal
werk, zoekt contact met Duitsers, wordt daardoor door het verzet verbannen uit
Friesland en uiteindelijk wordt ze door de Duitsers, die haar ook niet vertrouwen,
doodgeschoten. Aan haar verblijf in Leeuwarden herinnert niets. Daarom gaan we
in dit verhaal eens kijken welke plekken in Leeuwarden nog met haar in verband
kunnen worden gebracht.
In mei 1943 maakte Esmée van Eeghen
haar entree in Leeuwarden, op het sta
tion. Samen met haar vriend Henk Klu-
wers stapte ze uit de trein uit Amsterdam.
Op verzoek van de Amsterdamse verzets
man Piet Meerburg ging Henk Kluvers
naar Leeuwarden om daar Krijn van den
Helm, een van de Friese KP-leiders, te
helpen met het organiseren van onderdak
voor de studenten die weigerden de loya
liteitsverklaring te ondertekenen. Henk
Kluvers was een van hen. Hij studeerde
medicijnen en was co-assistent in het
Burgerziekenhuis in Amsterdam. Daar
ontmoette hij Esmée van Eeghen die er
werkte als verpleegster. Ze begonnen een
verhouding.
Esmée Adrienne van Eeghen was 24
jaar oud toen ze in Leeuwarden voor het
eerst voet aan de grond zette. Ze was gebo
ren op 7 juli 1918 in Amsterdam en stam
de uit twee oude, voorname families van
kooplieden en bankiers. Ze was bemid
deld. Ze was een elegante jonge vrouw
met grote melancholieke, gazelleachtige
ogen. Ze kleedde zich gesoigneerd en ze
had een exorbitant gevoel voor humor. Als
ze binnenkwam, keek iedereen op. Ze was
sterk en avontuurlijk, intelligent en gees
tig, dapper, warm, royaal en ze had 'een
gemakkelijke omgang met mensen'. Ze
kon drinken, vloeken en roken als een ket
ter en ze ging met de revolver om als geen
ander. In de wat stijve gereformeerde pro
vincie viel ze op. Het was al snel duidelijk
dat Esmée in Friesland 'een beeldschone
zwaan in een bijt met vreemde eenden
was, een eigenaardig vrijpostig wezen'. Ze
was een uitgesproken persoonlijkheid en
zei en deed dingen, die anderen gewaagd
vonden.
Sommige kroniekschrijvers hebben niet
veel goede woorden voor haar over. Na haar
dood werden wat ooit haar goede eigen
schappen waren, precies tegenovergesteld
benoemd. Ze zou wispelturig zijn geweest
en disloyaal, losgeslagen, nymfomaan en
hysterisch. Maar van generaal Eisenhou-
wer kreeg ze postuum een dankbetuiging
voor haar hulp aan neergeschoten Ameri
kaanse en Engelse vliegers. Haar vrienden
uit het verzet en haar minnaars zijn ervan
Esmée van Eeghen Collectie Tresoar
overtuigd dat zij niet het soort vrouw was
dat iemand zou verraden.
Na de oorlog is rond Esmée van Eeghen
altijd een sluier van achterdocht blijven
hangen. Alle publicaties overziend blijkt
dat haar omgang met de Duitsers vooral
was ingegeven door het zoeken naar span
ning en verliefdheid ('Voor Esmée was het
verzet een avontuur van vrijpostige flair
en opvallen') en dat ze tot het eind loyaal
is geweest aan haar Friese vrienden. Ze
werkte zich daardoor flink in de nesten,
waarvan ze uiteindelijk het slachtoffer
van is geworden. Dat het korte, turbulente
leven van Esmée tot de verbeelding blijft
spreken, blijkt uit boeken en artikelen,
een opera (Esmée, 1995), een toneelstuk
en een tentoonstelling (Der dames Ver
zet, 2003). De hoofdpersoon Rachel Steinn
(gespeeld door Carice van Houten) in de
film Zwartboek (2006) van Paul Verhoe
ven, is losjes gebaseerd op het oorlogsjaar
van Esmée van Eeghen.
Esmée kwam in mei 1943 met Henk Klu-
vers naar Leeuwarden. Over die reis (die
vanuit Amsterdam via Enkhuizen en Sta
voren voerde) vertelde Henk Kluvers later:
We waren in een Wehrmachtcoupé gedo
ken. Daar zat je het veiligst, want daar
had je geen controle. We waren verliefd en
Esmée was een beeldschone praatster. Dan
kon je toch niets gebeuren.' Deze truc zou
Esmée later vele malen herhalen. Die eerste
nacht in Friesland sliepen ze in het Oranje
Hotel, tegenover het station. De volgende
dag ging Esmée terug naar Amsterdam. In
de weken daarna kwam ze regelmatig naar
Leeuwarden, 'om samen te zijn'.
