\dCOVOLv}i^L,U
5
Het kaaspakhuis van Tamminga in de Schrans in 1983. Een jaar later is het pand
afgebroken. Nu staat hier de woonflat Winiaherne Foto Tom Sandijck
resteerd was. Haar omgang met Duitsers
wekte achterdocht bij het verzet. Pieter
Wijbenga zag Esmée met een Duitse offi
cier in de trein naar Groningen. 'Voor mij
stond op dat moment vast dat er tussen
Esmée en de Duitser meer aan de hand
was dan ik tot dan toe vermoedde. En dat
het gevaar inhield.' Wijbenga wilde een
gesprek, maar de volgende ochtend was
Esmee vertrokken naar haar moeder in
Baarn, naar later bleek omdat ze tubercu
lose had en moest worden opgenomen in
het ziekenhuis.
Na een aantal weken keerde ze terug
naar Leeuwarden maar vertoonde zich
niet meer in de kringen van het verzet.
Esmée werd in de stad gesignaleerd,
gearmd lopend met Hans Schmalzlein.
'Het bleek dat zij bij hem huisde, waar
zij werd gezien met een ander meisje dat
daar eveneens scheen te wonen, althans
veel kwam', zei KP-lid Piet Oberman. Dit
meisje was An Jaakke, de vriendin van
Paul Pingel. Tussen Esmée en An ontwik
kelde zich een vriendschap. Ze hadden
veel gemeen. An kwam ook uit Amster
dam, maar ze miste duidelijk de flair en
de joie de vivre van Esmée.
Riek Stienstra, Esmées hospita, is
een keer in het huis aan de Emmakade
geweest. Zij kwam haar zoontje ophalen
dat met Esmée een dagje uit was geweest.
Ze was niet erg te spreken over wat ze daar
zag. 'De manier van doen van bedoelde
officieren ten opzichte van Esmée gaf mij
sterk te denken. Ik heb zo gauw mogelijk
gemaakt dat ik er weer weg kwam.'
Schrans 8
Op 13 juli 1944 werd verzetsman Ben de
Vries na een vuurgevecht bij de boerderij
van De Jong op Achter de Hoven gearres
teerd. Zodra de arrestatie bekend werd
handelden de meeste KP'ers volgens de
ongeschreven wetten van de illegaliteit en
doken onder. Tijdens een verhoor met zwa
re mishandelingen sloeg De Vries door en
op 15 juli stond de Sicherheitspolizei voor
het kaaspakhuis van Tamminga aan de
Schrans. In februari was het hoofdkwar
tier van de Friese illegaliteit overgebracht
van de timmerfabriek van Kingma aan de
Oldegalileën naar de Schrans. De boven
ste twee leegstaande verdiepingen werden
door de KP betrokken. Zonder veel moeite
haalden de Duitsers het arsenaal van de
KP uit het pakhuis. Wapens, uniformen,
leren jassen, munitie, vliegtuigonderdelen,
radio's, geschut, bedden, brandbommen en
een mitrailleur. En, nog erger, heel veel
papieren. Een Duitser verklaarde later
dat er zo'n grote hoeveelheid materiaal uit
het pakhuis kwam dat er een vrachtauto
nodig was om alles naar de Dienststelle
Leeuwarden te brengen. Brieven, talloze
aantekeningen, een schrift met een hon
derdtal namen en een volledig kaartsys
teem. Alles verpakt in kartonnen dozen
en koffers. 'Deze bescheiden waren voor
het verder bestrijden en liquideren van
het verzet in Friesland van het grootste
belang, daar het de volledige administra
tie van het georganiseerde verzet bleek te
zijn', verklaarde de Duitser Ernst Knorr
na de oorlog.
Een paar uur na de overval - de KP-
leiding was bijeen in de consistorie van de
Grote Kerk - kwam een KP'er uit Warga
binnenstormen en riep dat Esmée weer
in de stad was. In de verwarring rond de
overval viel de verdenking van verraad op
haar. Krijn hield woedend vol dat Esmée
nooit in Leeuwarden kon zijn en dat ze
haar vrienden nooit zou verraden. De vol
gende dag fietste Krijn schielijk over de
Emmakade en zag Esmée in de erker van
het huis van Schmalzlein. Ontgoocheld
moest hij toegeven dat Esmée was over
gelopen naar de vijand en voor het verzet
verloren was.
Inmiddels was wel duidelijk geworden
dat niet Esmée de zaak had verraden,
maar dat de overval op het kaaspakhuis
het gevolg was van het doorslaan van Ben
de Vries. Toch werd het voor de KP-leiding
te gevaarlijk Esmée vrij te laten rondlo
pen, daar waren Wijbenga, Oberman en
Van den Helm het over eens. Ook al zou ze
niet rechtstreeks verraad plegen, door alles
wat ze wist was ze te gevaarlijk geworden
voor de illegaliteit. Na lang praten zagen
de mannen maar een mogelijkheid: 'ons
van Esmée te ontdoen door haar neer te
schieten'. Krijn bleef Esmée verdedigen en
wilde niet verder gaan dan haar uit Fries
land verbannen. Uiteindelijk werd beslo
ten dat ze weg moest uit Friesland. En als
ze dat weigerde: 'de kogel'.
Na het besluit van de top van de KP
Esmée te verbannen uit Friesland spra
ken de drie mannen af dat Krijn van den
Helm en Piet Oberman hun besluit aan
Esmée zouden meedelen. Wijbenga vroeg
zijn koerierster Tiny Mulder (destijds 23
