Lange banen stof, uitgerold over het gras...
Lcovo^U.1
3
Wim Dolk 'Gezicht op Leeuwarden vanuit het zuiden, schilderij van Jacob Pietersz. van der
Croos uit circa 1650(...). Op de voorgrond liggen lange banen stof uitgerold over het
gras. Dat doet vermoeden, dat zich daar de eerste Klanderij bevond, de plaats waar lin
nen door de klandermolen ging om het te strijken en van een glanslaagje te voorzien.'
(http://inf.friesmuseum.nl, overgenomen in de Leeuwarder Courant 7 februari 2012)
Het niet gesigneerde en niet gedateerde
doek van 93 x 140 centimeter, is op 4
oktober 1967 op een veiling bij Christie's
in Londen voor ruim ƒ5000,- aangekocht
door het Fries Genootschap, ter plaatsing
in het, toen nog onder het beheer van die
vereniging staande, Fries Museum. Hoe
bescheiden dat bedrag thans ook mag
lijken, het vergde wel een kwart van het
jaarbudget voor aankoop en onderhoud
van museale voorwerpen; directeur C.
Boschma wist nog van de Vereniging
Rembrandt een subsidie van ƒ3000.- los
te praten. Het schilderij maakte tevoren
deel uit van de collectie van Graham B.
Ash, Wingfield Castle (Suffolk) en was
toegeschreven aan Antonie Jans van der
Croos, een halverwege de 17e eeuw in Den
Haag en Alkmaar werkzame landschap
schilder. Boschma constateerde dat het
silhouet van Leeuwarden tot in details
overeenkomt met dat op een gravure in
Chr. Schotanus' Beschryvinge van Fries-
landt (1664). Hij dateerde het stuk op
omstreeks 1670 en noemde als mogelijke
maker de in dat jaar te Leeuwarden ge
huwde schilder Emanuel Murant (aan wie
een al in het museum hangend gezicht
op Kruithuis en Vrouwepoort was toege
schreven). P. Bakker beeldde het profiel af
op het omslag van zijn proefschrift Gezicht
op Leeuwarden (UvA 2008) en achtte het
aannemelijker, dat Antonies oomzegger
Jacob Pieters van der Croos, sedert 1667
(ook) in Leeuwarden wonend, de schilder
was. Die opvatting is overgenomen door
de museumstaf die echter de datering, in
strijd met Jacobs geschatte geboortejaar
1642, wijzigde in circa 1650.
Met een aantal andere prominente
museumstukken heeft het schilderij
onlangs een opknapbeurt ondergaan. Die
restauratie heeft ook de banen textiel aan
het licht gebracht. Dat kunnen geen pro
ducten zijn geweest van 'de eerste Klan
derij': een glanspersje, dat pas een eeuw
later, gedurende een paar jaar ter plaatse
in werking is geweest (zoals in 2007
omstandig is bericht in de nummers 23
en 24 van dit tijdschrift Leovardia).
Het onlangs gerestaureerde schilderij Gezicht op Leeuwarden van Jacob Pieters van der
Croos uit omstreeks 1670 Collectie Fries Museum
Bleekvelden
Zijn de 'lange banen stof, uitgerold over
het gras' op het besproken schilderij
slechts met moeite terug te vinden, op
sommige contemporaine gezichten op en
om Hollandse steden komen ze veel opval
lender in beeld. In door Jacob van Ruis-
dael geschilderde veldgezichten met zijn
door haar blekerijen vermaarde woonstad
Haarlem op de achtergrond, zijn dergelij
ke banen duidelijk te herkennen als te
bleken gelegde webben, maaksel van lin
nenwevers. Ook op enkele gravures in de
rubriek Gezigten op de Stad in het ver
schiet van de Leeuwarder topografisch-
historische atlas komen zulke bleekvelden
voor.
Blekers kozen als vestigingsplaats van
hun bedrijf een dicht bij de stad gelegen
vlak terrein, waar water in ruime mate
beschikbaar was en de wind vrij spel had.
