Glace a la vanille, roomijs, ijsco, ijswafel, gelati:
een kleine geschiedenis van 'het ijsje' in Leeuwarden
De Ondergeteekende, over
genomen hebbende van den
Heer D. RI0ZZI de Affaire
in Glacé de Vanille"beveelt
zich tot het leveren bij Diné's
of Partijen beleefdelijk aan
belovende eene nette en solide
bediening.
J. G, FAZZI
Vrouwenpoort.
N.B. Bestellingen worden één
dag te voren ingewacht.
LiCOVOr^t^i.2
6
Gregorio E. Fazzi Italiaans ijs, softijs, waterijs of yoghurtijs. We kunnen er tegenwoordig in 525 ijs
salons door heel Nederland van genieten en vooral de laatste tien jaar stijgt de
populariteit van het ijsje enorm (60% meer ijssalons).
Volgens het Bedrijfschap Horeca en Catering zijn er nu maar liefst 3 ijssalons per
100.000 inwoners.
Consumptie-ijs is al duizenden jaren oud
en er is veel geschreven over waar het
precies voor het eerst gemaakt en gege
ten werd. De oudste geschriften over het
maken van consumptie-ijs komen uit Chi
na. Via het Oosten en Sicilië is de koude
lekkernij naar het vasteland van Italië
gekomen om van daaruit via het hof van
Lodewijk XIV verspreid te raken over de
andere koninklijke hoven en de rest van
Europa. Maar wie heeft het ijsje eigenlijk
naar Leeuwarden gebracht?
We kennen allemaal wel de Italiaanse en
Nederlandse ijssalons, maar het ijsje van
vóór de Tweede Wereldoorlog werd vooral
gekocht op straat, bij een ijscokarretje.
Een meestal wit karretje met een dakje
voor wat schaduw, twee grote spaakwie-
len en twee koperen deksels waaronder
het ijs gekoeld bewaard werd in een bak
met ijskoud pekelwater. Uit die karretjes
kwam vóór 1930 vooral roomijs met of
zonder vanille. Het Italiaanse vruchtenijs
is pas in de jaren twintig en dertig geïn
troduceerd door Noord-Italiaanse ijsberei-
ders uit de buurt van het bekende skioord
Cortina d'Ampezzo in de Dolomieten. Uit
kleine arme dorpen met namen die meest
al eindigen op 'di Cadore' (provincie Bel-
luno), vertrokken honderden ijsbereiders
op zoek naar goede verdiensten. Deze
Italianen verstonden al generaties lang
de kunst om met vruchten en ijs uit de
Alpen in de zomer de lekkernij te maken.
Veel van deze Italiaanse ijspioniers heb
ben nog steeds door heel Nederland ijssa
lons en zijn nog steeds zeer succesvol.
Italianen
Waarschijnlijk de eerste Noord-Italiaanse
ijsfabrikanten in Leeuwarden waren Elio
Marchioni en Arturo Zardus uit Vodo
di Cadore en Giovanni Battista Damo
uit het bij Venetië gelegen Gaiarine, die
samen in mei 1932 aankwamen en na hun
ijs verkocht te hebben, in de herfst weer
vertrokken. Maar Zardus kwam het jaar
daarop naar Leeuwarden terug. Hij had
toen de voormalig gipsenbeeldenmaker
Ottavio Bindi uit het Toscaanse Bagni di
Lucca uitgenodigd om samen met hem het
ijs aan de man te brengen. Na de zomer
gingen beiden weer hun eigen weg, maar
Ottavio Bindi bleek later succesvol te zijn
in Utrecht, waar hij in de jaren veertig ijs
salon Milaan opende.
In Leeuwarden kennen we nu nog
steeds de eveneens uit Vodo di Cadore
afkomstige familie Talamini, overigens
een bekende naam in heel Nederland als
het om ijs gaat. Annibale Antonio Tala-
mini kwam als 23-jarige op 2 mei 1934
naar Leeuwarden om onderdak te vinden
bij zijn dorpsgenoten Pietro Guido d'Olivo
en zijn vrouw Maria Belfi, die samen met
hun eenjarig zoontje al sinds maart van
dat jaar in de Kleine Hoogstraat woon
den. D'Olivo heeft samen met nog twee
andere Italianen het begin van een ijsfa-
briekje opgezet. Deze twee, Constantino
Zangrando en Cesare Bortolo Zandanel
(beide uit het nabijgelegen dorp Perarolo
di Cadore) woonden vanaf 28 maart 1934
ook in de Kleine Hoogstraat.
Op 6 april 1935 werd in het Leeuwar
der Nieuwsblad hun inschrijving in het
Handelsregister bekend gemaakt onder
de naam G. d'Olivo en Co. 'La Venezia'.
Leeuwarden, fabricage van en handel
in consumptie-ijs Venn.: P.G. d'Olivo,
C. Zangrando, A. Talamini en C.B. Zan-
danel.
In het begin hadden ze het niet gemak
kelijk. De Nederlanders, die al een halve
Advertentie uit de Leeuwarder Courant
van 25 september 1882
eeuw roomijs op basis van melk kenden,
waren niet gewend aan het eerst en
vooral op waterbasis gemaakte kleurrijke
vruchtenijs en alle Italiaanse ijsfamilies
vertellen, dat ze in het begin veel ijsjes
hebben moeten weggeven om de Hollan
ders warm te krijgen voor hun koude lek
kernij. Verder waren ook de vele Neder
landse collega-ijsbereiders niet blij met de
concurrentie van de vreemdelingen. De in
1929 opgerichte Nederlandsche Bond van
Consumptieijs richtte zich in het midden
van de jaren dertig tegen 'beunhazen' en
vreemdelingen, maar vooral tegen Italia
nen.
Ook in Leeuwarden leidde dit op 8 mei
1934, toen Talamini net was aangeko
men, tot een discussie in de Leeuwarder
gemeenteraad waarin voorgesteld werd
om de drie Italianen te verbieden nog
langer hun ijs aan de man te brengen. Er
