LiC0Vac^t^i»2
25
te werken' tegen hoge lonen van 9% a
11 gulden per week, terwijl dit in wer
kelijkheid niet meer bedraagt dan 8%
a 9% gulden (koopkracht in 2012 circa
112 euro). Men moest daar voor wer
ken in het kokende stro, terwijl men op
grond van de advertentie dacht grond
werk of zoiets te moeten verrichten.
Velen werden ook in ander werk gezet
en verdienden dan slechts 5 a 6 gulden
per week. Bovendien was de behande
ling door opzichters een bron van grie
ven, evenals het feit dat de directie door
uitsluiting de werknemers wil belet
ten aan vergaderingen deel te nemen.'
Op 7 september berichtte de krant
'dat de directie iedere arbeider ontslagen
acht die de werkzaamheden niet voor of
op zaterdag aanstaande uiterlijk 's mid
dags 12.00 uur hervat of zich daar voor
aangemeld heeft; de arbeiders die de
bewuste vergadering op zondag jongsle
den hebben bezocht zullen in geen geval
meer worden toegelaten.' Dezelfde dag
wordt door het comité van de opgerichte
cartonbewerkersvereniging 's avonds in
hotel Centraal een openbare vergadering
uitgeschreven. De heer van C. van Erkel,
secretaris van het Nederlandse Arbei
derssecretariaat, schetste de treurige
toestand van de arbeiders en somde de
oorzaken van de werkstaking op. Aller
eerst de weigering door de directie van
het recht op vereniging der arbeiders vol
gens eigen inzicht. Vervolgens het zware
boetestelsel, de handtastelijkheden van
de opzichter Brust en de willekeurige
inhouding van de premiegelden. Spreker
achtte de lonen laag in verhouding tot
het zware werk. Van de 240 arbeiders
waren nu 132 uitgesloten of stakende.
Hun gemiddeld loon bedroeg 7,84 gul
den per week. Aan het eind van de ver
gadering werd een motie aangenomen,
waarin de houding van de directie werd
afgekeurd en dat alle door de arbeiders
gepleegde daden, waardoor de fabriek
werd gesloten, billijk en rechtvaar
dig waren. Bij de uitgang werd gecol
lecteerd voor de arbeiders. Inmiddels
werd er bij de fabriek gepost om even
tuele afvalligen of van elders komenden
te overreden het fabrieksterrein niet te
betreden. Besturen van andere werk
liedenverenigingen zegden toe geld in
te zamelen, het bestuur van de Coöpe-
ratieve Bakkerij stelde haar leden voor
om gratis brood beschikbaar te stellen.
Op 12 september was het in de stad
zeer onrustig in verband met de aanvoer
per trein van werkwillende arbeiders
uit Groningen. Een grote joelende volks
menigte naderde, onder het zingen van
straatliederen en socialistische volkslie
deren, het station. Daar werd de menigte
door de politie uiteen gejaagd, waarbij
enige klappen vielen. Op 24 september
vond er een bespreking over de werksta
king plaats, op verzoek van de Kamer
van Arbeid, met de directeur. Men ver
wachtte dat de kans gering was dat het
tot een schikking kwam, omdat door de
toevoer van arbeiders van buiten nog
maar een 60-tal aan het personeel van de
fabriek ontbrak. Op 2 oktober deed een
aantal notabelen, onder voorzitterschap
van wethouder Jelle Troelstra (vader van
Pieter Jelles), een beroep op de bevolking
om geldelijke steun voor een 70-tal werk
lieden die nu door 'hardvochtigheid en
gemis aan verzoeningsgezindheid van de
directeur' zonder werk en dus brodeloos
waren. In februari 1901 bedankte het
Comité ten Behoeve der Uitgeslotenen de
bevolking hartelijk voor de milde gaven,
totaal groot 4.263,43 gulden, die wer
den geofferd in de strijd tegen de erger
lijke behandeling van de werklieden.
Het comité was in staat geweest om
vanaf begin september tot begin januari
de noodzakelijke steun te verlenen aan
alle uitgeslotenen die het nodig hadden
en hen in de gelegenheid te stellen om
in de maatschappij een nieuwe en fat
soenlijker plaats te veroveren. Zij achtte
haar taak nu beëindigd en verwees de
enkele ongelukkigen die nog geen nieu
we werkkring hadden gevonden naar de
bestaande verenigingen en instellingen
voor werkverschaffing en liefdadigheid.
Het einde van de fabriek
De strokartonfabriek te Leeuwarden
bleef nog ongeveer tien jaar bestaan.
Tot 1902 werd er met afwisselend succes
gewerkt, daarna begon de tegenspoed.
Wellicht is dit te wijten aan de steeds
groter wordende concurrentie van de
Groninger strokartonfabrieken. Na de
vestiging in 1869 van de eerste fabriek
in Groningen door J.J. Beukema en
R. Hooites te Hoogezand, maakte deze
industrie in Groningen een stormachtige
ontwikkeling door.
In Groningen werden door partiku-
liere ondernemers en door coöperatieve
boeren meer dan twintig strokartonfa
brieken opgericht aan het eind van de
negentiende en het begin van de twintig
ste eeuw. Bovendien was de Leeuwarder
fabriek veel verder dan zijn concurrenten
afgelegen van het grote Groninger land
bouwareaal met graanbouw, waar men
voor het verkrijgen van het benodigde
stro hoofdzakelijk op was aangewezen.
In maart 1906 werden een veertigtal
werknemers ontslagen wegens 'slap
heid in de industrie'. In september nam
de directeur, de heer Driessens, ontslag
en werd opgevolgd door de boekhouder,
de heer F. de Koe. Op 5 november 1910
werd de fabriek definitief gesloten.
Op 31 januari 1911 werd een rap
port van deskundigen ter griffie van de
rechtbank te Leeuwarden gedeponeerd
met als eindconclusie, dat de schuldei
sers niet op een volledige betaling van
de openstaande schuld van circa 599.000
gulden konden rekenen en dat een fail
lissement wel zou moeten volgen. Op 23
februari 1911 werd door de de rechtbank
het verzoek om surséance van betaling
van de N.V. Leeuwarder Stoomcarton-
fabriek, voorheen firma J.G. Kuipers
Co., afgewezen en wordt de N.V. in
staat van faillissement verklaard. Op
woensdag 12 april 1911 en een aantal
volgende dagen vond er een provisionele
verkoping plaats van de fabrieksgebou
wen en van alle machineriën, ketels,
gereedschappen en magazijnvoorraden.
In 1912 werden de gebouwen en de
grond voor 125.000 gulden gekocht door
de Leeuwarder IJs- en Melkproducten
Fabriek, De Lijempf.
Nota bene
Van de fabriek zelf zijn bij de schrijver van
dit artikel geen andere afbeeldingen bekend
dan de hier afgebeelde foto in de aanhef van
dit artikel. Indien er lezers zijn die nog in
het bezit zijn van eventuele afbeeldingen zou
hij graag zien dat deze, of een digitale kopie
daarvan, naar de redactie worden gezonden.
