aaL&roiMiiiBiMnai
De cichoreiverwerking in Leeuwarden
KOFFIE SURROGAAT
Is «ver.il verkrijgbaar, 3 cl. per pakje van
(jlO kilo es 7 cl. per pakje van IJ4 kilo.
LiC0Vac^t^i»2
René Kuipers Tijdens de Franse tijd in Nederland (1795-1813) stelde Napoleon, die in oorlog met Enge
land was, het Continentaal Stelsel in, waardoor alle handel tussen het Europese continent
en Engeland verboden was. Door dit embargo op alle Britse produkten kregen we geen
koloniale waren, zoals koffie, meer in onze winkels.
Men zocht, net als bij een soortgelijk pro
bleem in de Tweede Wereldoorlog, naar een
alternatief voor koffie, namelijk surrogaat
koffie, gemaakt uit de wortel van de cicho-
reiplant, ook wel 'peekoffie' genoemd (pee
is een oud woord voor wortel). Wat smaak
betreft lijkt dit caffeïnevrije namaakpro-
duct op koffie, die echter veel duurder is.
Cichorei (Latijn: Cichorium intybus), ook
geschreven als onder andere 'cichorij' en
in het Fries als 'sükerei', wordt nog steeds
geteeld, omdat in de wortel insuline wordt
opgeslagen dat als glucosevervanger wordt
gebruikt bij behandeling van suikerziekte.
In een artikel in de Leeuwarder Courant
wordt in 1951 vermeld, dat het nog geen
honderd jaar geleden was dat vijftienhon
derd hectare van Frieslands cultuurbodem
was beteeld met de cichoreiwortel. Ons
gewest was toen niet minder dan 102 fabrie
ken en drogerijen rijk. Vooral de zandgron
den van de Walden waren zeer geschikt voor
de verbouw. In tegenstelling tot kleigrond
kwamen van het zand 'schone' knollen die
zich gemakkelijker lieten verwerken. Lange
De wilde cichoreiplant
tijd was Dantumadeel, waar wel 20 droge
rijen stonden, in ons land de grootste produ
cent van cichorei. Van de totale Nederlandse
productie kwam daar in de topperiode bijna
40% vandaan. In museum De Sükerei in
Damwoude is een cichoreidrogerij gerecon
strueerd.
De eerste die hier in Friesland de cicho
reiwortel kweekte en later ook experimen
teerde om de wortels te roosteren, was
dominee, pedagoog en schoolhervormer
Johannes Henricus Nieuwold (1737-1812),
die sinds 1770 predikant in Warga was. Hij
droogde de cichoreiwortel, waarna hij ze
met een koffiebrander voor gebruik geschikt
maakte. Volgens de uitgave van I.J. Brug-
mans De arbeidende klasse in Nederland in
de 19e eeuw waren er in de periode 1813
1870 in Leeuwarden zes cichoreifabrieken,
waar tezamen 100 volwassenen en 50 kin
deren werkten.
Het produktieproces
De verwerking van de wortelen was zeer
arbeidsintensief. Ze werden eerst gewas
sen; vrijwel alle drogerijen stonden daarom
in de nabijheid van water. Daarna werden
de wortelen gesneden of gestampt met
een stampmes in een zogenaamde stamp-
bak. Soms gebeurde dit zware werk met
een stoommachine. Na het wassen en snij
den moesten de stukken cichorei meteen
worden gedroogd, hetgeen plaatsvond op
zogenoemde eesten (ovens), verhitte vloeren
die met turf werden gestookt. De arbeiders
moesten, in een zeer vochtige en warme
omgeving, om het kwartier de cichorei
harken om het meeste vocht uit de worte
len te laten verdampen. Na dit drogen werd
de cichorei op de droogzolder opgeslagen. Bij
een in 1892 door de regering ingesteld lan-
prima kwatttatt
Advertentie Leeuwarder Courant, 1906
delijk onderzoek naar de arbeidsomstandig
heden verklaarden arbeiders uit Dantuma-
deel, dat zij bij zeer hoge temperatuur bijna
100 uur per week moesten werken voor een
loon van vier gulden per week.
Na het drogen, waarbij 80% van het vocht
er uit werd gehaald, werd de gesneden cicho
rei (cichoreibonen) van de cichoreidrogerij
naar de cichoreifabriek gebracht en daar
in gesloten trommels verder verhit. Daar
kreeg de cichoreiboon zijn bruine kleur en
karamelsmaak en werden de bonen gema
len en verpakt.
Om de enigszins bittere smaak van de
koffiecichorei te verbeteren ontwikkelde
Herman Buisman, koffiebrander in Zwart
sluis, in 1867 de nu nog bekende Buisman
