De berechting van 'foute' stadgenoten wraakgevoel in goede banen? (deel 1) LeOVdLT^ LA.il Paul Bron In de dagen voorafgaand aan de bevrijding op 15 april 1945, probeerde een aantal Leeuwarder collaborateurs in het kielzog van de vijand naar Duitsland te vluchten of ze doken onder, maar de meesten wacht ten lijdzaam thuis op wat er gebeuren ging. De onrust en onlust was in Leeuwarden groot: NSB'ers werden belaagd en uitge jouwd, 'moffenmeiden' kaalgeschoren. Ook de haat was groot en het was nodig die gevoelens onder controle te houden om eigenrichting te voorkomen. In dit artikel komen verschillende fasen aan de orde in het proces van bestraffing van mensen, die tijdens de Duitse bezet ting op welke wijze dan ook de ver keerde keus maakten: opsporing, arrestatie, verhoor en voorlopige bestraffing door de Poli tieke Opsporingsdienst, rechtspraak door het Bijzonder Gerechtshof of het Tribunaal Leeu warden en vervolgens internering in de Leeu warder kampen. Die laatste fase zal in deel 2 worden verwoord. De doorsnee Leeuwarder had na de bevrij ding een eenvoudig oordeel over iemands oor logsverleden, uitgedrukt met de begrippen 'goed' en 'fout'. 'Goed' stond voor verzetsdaden en goed burgerschap, terwijl iedereen die 'fout' was geweest, zoals alle NSB'ers, doorgingen voor on-Nederlands of 'volksvijandige en na tionaal gevaarlijke elementen, karakterloze van-twee-walletjes-eters, op laag gewin be luste collaborateurs, die de eer van ons Neder landse volk aanrandden, onze vlag bevlekten', zoals De Gemeenschap van Oud Illegale Wer kers Nederland in een rapportage van 1945 het kwalificeerde. En had koningin Wilhelmina ons via Radio Oranje niet beloofd dat voor 'de handvol verra ders' in het vrije Nederland geen plaats zou zijn? De Politieke Opsporingsdienst Bij de bevrijdingsfeesten in onze stad was de euforie groot en in die stemming werden ver dachten van collaboratie door de politie en de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) massaal opgepakt en onder grote be langstelling op straat bijeengedreven en bespot. Daarbij werden meer mensen arresteerd dan op de arrestantenlijsten stonden vermeld. Om de haatgevoelens te kanaliseren en de foute landgenoten te ver oordelen en te straffen, werden in ons land Bijzondere Gerechtshoven opgericht om in de 'zware gevallen' recht te spreken over misdrij ven tegen de veiligheid van de staat, dienst neming bij en hulpverlening aan de vijand, moord, doodslag en mishandeling. De lich tere zaken, lidmaatschap van de NSB, zwar thandel, te vertrouwelijke omgang met Duitse soldaten, werkzaamheden verrichten voor de vijand, werden behandeld door het Tribunaal. Ik beperk me tot deze twee instanties en besteed geen aandacht aan de zuiverings commissies voor overheidsdiensten en be roepsgroepen, die mensen hun werkzaam heden konden laten staken, hen konden schorsen of ontslaan. Ook ga ik voorbij aan de zogenoemde Ereraad, die als opdracht had het culturele leven te zuiveren van artiesten, die opgetreden waren voor Vreugde en Arbeid of nog erger, voor de Frontzorg. Zuivering be tekende overigens niet dat sommigen niet alsnog door het Tribunaal werden veroor deeld. Zo troffen bijvoorbeeld artiesten als Jan G. en Geert van K. elkaar weer in het man nenkamp op het vliegveld. Al bij de minste verdenking werd iemand naar het in haast ingerichte opvangkamp aan de Arendstuin, het politiebureau of de Blokhuis poort gebracht. Van daaruit werden de men sen voorgeleid. De arrestatie en de verhoren waren de taak van de POD, de Politieke Op sporingsdienst, vallend onder het Militair Ge zag (MG) en gevestigd op Spanjaardslaan 168, Café-Restaurant Het Friesch Koffiehuis aan de Wirdumerdijk rond 1942, geëxploiteerd door Lucas Bunt. Uit de bierkraan stroomde blijkens het gevelopschrift Münchener Lager Bier. Achter het raam rechts van de entree is een affiche met nazipropaganda geplakt

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2015 | | pagina 17