De berechting van 'foute' stadgenoten
wraakgevoel in goede banen? (deel 1)
LeOVdLT^ LA.il
Paul Bron
In de dagen voorafgaand aan de bevrijding
op 15 april 1945, probeerde een aantal
Leeuwarder collaborateurs in het kielzog
van de vijand naar Duitsland te vluchten of
ze doken onder, maar de meesten wacht
ten lijdzaam thuis op wat er gebeuren ging.
De onrust en onlust was in Leeuwarden
groot: NSB'ers werden belaagd en uitge
jouwd, 'moffenmeiden' kaalgeschoren.
Ook de haat was groot en het was nodig
die gevoelens onder controle te houden
om eigenrichting te voorkomen.
In dit artikel komen verschillende fasen
aan de orde in het proces van bestraffing
van mensen, die tijdens de Duitse bezet
ting op welke wijze dan ook de ver
keerde keus maakten: opsporing, arrestatie,
verhoor en voorlopige bestraffing door de Poli
tieke Opsporingsdienst, rechtspraak door het
Bijzonder Gerechtshof of het Tribunaal Leeu
warden en vervolgens internering in de Leeu
warder kampen. Die laatste fase zal in deel 2
worden verwoord.
De doorsnee Leeuwarder had na de bevrij
ding een eenvoudig oordeel over iemands oor
logsverleden, uitgedrukt met de begrippen
'goed' en 'fout'. 'Goed' stond voor verzetsdaden
en goed burgerschap, terwijl iedereen die 'fout'
was geweest, zoals alle NSB'ers, doorgingen
voor on-Nederlands of 'volksvijandige en na
tionaal gevaarlijke elementen, karakterloze
van-twee-walletjes-eters, op laag gewin be
luste collaborateurs, die de eer van ons Neder
landse volk aanrandden, onze vlag bevlekten',
zoals De Gemeenschap van Oud Illegale Wer
kers Nederland in een rapportage van 1945 het
kwalificeerde.
En had koningin Wilhelmina ons via Radio
Oranje niet beloofd dat voor 'de handvol verra
ders' in het vrije Nederland geen plaats zou
zijn?
De Politieke Opsporingsdienst
Bij de bevrijdingsfeesten in onze stad was de
euforie groot en in die stemming werden ver
dachten van collaboratie door de politie en de
Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten
(NBS) massaal opgepakt en onder grote be
langstelling op straat bijeengedreven en
bespot. Daarbij werden meer mensen
arresteerd dan op de arrestantenlijsten
stonden vermeld. Om de haatgevoelens te
kanaliseren en de foute landgenoten te ver
oordelen en te straffen, werden in ons land
Bijzondere Gerechtshoven opgericht om in de
'zware gevallen' recht te spreken over misdrij
ven tegen de veiligheid van de staat, dienst
neming bij en hulpverlening aan de vijand,
moord, doodslag en mishandeling. De lich
tere zaken, lidmaatschap van de NSB, zwar
thandel, te vertrouwelijke omgang met
Duitse soldaten, werkzaamheden verrichten
voor de vijand, werden behandeld door het
Tribunaal.
Ik beperk me tot deze twee instanties en
besteed geen aandacht aan de zuiverings
commissies voor overheidsdiensten en be
roepsgroepen, die mensen hun werkzaam
heden konden laten staken, hen konden
schorsen of ontslaan. Ook ga ik voorbij aan
de zogenoemde Ereraad, die als opdracht had
het culturele leven te zuiveren van artiesten,
die opgetreden waren voor Vreugde en Arbeid
of nog erger, voor de Frontzorg. Zuivering be
tekende overigens niet dat sommigen niet
alsnog door het Tribunaal werden veroor
deeld. Zo troffen bijvoorbeeld artiesten als
Jan G. en Geert van K. elkaar weer in het man
nenkamp op het vliegveld.
Al bij de minste verdenking werd iemand naar
het in haast ingerichte opvangkamp aan de
Arendstuin, het politiebureau of de Blokhuis
poort gebracht. Van daaruit werden de men
sen voorgeleid. De arrestatie en de verhoren
waren de taak van de POD, de Politieke Op
sporingsdienst, vallend onder het Militair Ge
zag (MG) en gevestigd op Spanjaardslaan 168,
Café-Restaurant Het Friesch Koffiehuis aan de
Wirdumerdijk rond 1942, geëxploiteerd door
Lucas Bunt. Uit de bierkraan stroomde blijkens
het gevelopschrift Münchener Lager Bier. Achter
het raam rechts van de entree is een affiche met
nazipropaganda geplakt
