Lcovo.'in} LA.il
Plaats
De commissie was van mening dat het orgel
een plaats moest krijgen aan de noordmuur,
boven de preekstoel. Op de oude plaats was
onpraktisch, vanwege het feit dat de kerk
daar grensde aan de woning van jhr. Van
Eysinga, het tegenwoordige Patershuis, waar
door de blaasbalgen in de kerkruimte onder
het orgel moesten komen, met plaatsverlies
tot gevolg. Ook op een galerij aan de zuidkant
was niet aan te bevelen vanwege diezelfde
blaasbalgen, die dan achter het orgel zouden
komen, waardoor het veel te ver naar voren
zou moeten worden geplaatst en de funde
ring van de kolommen onder het instrument
'last' zou hebben van de graven, 'welke men
immers niet, dan in de alleruiterste nood
zakelijkheid zouden willen of vermogen te
roeren...'. Men somde nog eens de voordelen
op van plaatsing tegen de noordmuur: a) voor
het gezicht 'en zal het bij de intrede der kerk
eene statige vertooning maken', b) door het
orgel hier te plaatsen krijgt de architect alle
vrijheid om het interieur in te delen, c)
ruimtewinst 'vermits de plaats die het in
neemt nooit tot zitplaats dienen kan' en d)
'de hoogte, op welke het (orgel) wordt aange-
bragt, niet anders, dan hoogst voordeelig op
het geluid kan werken hetwelk in het mid
delpunt der kerk zich in alle rigtingen
gelijkelijk zal verspreiden'.
Orgelbalkon
Het behoorde niet tot de opdracht van de
commissie, maar ze voorzag blijkbaar proble
men en om die voor te zijn schreef men:
'Ten dien einde zal er boven de kap van den
predikstoel een balkwerk uit de muur moeten
worden aangebracht, waarop de orgelkas zal
kunnen rusten. Omtrent de genoegzame
sterkte van zoodanig ingerigt oxaal behoort
niet de minste twijfel op te rijzen, want de
voorbeelden van veel grotere en zwaardere
orgels, die op deze wijze gebouwd zijn, zijn
in onderscheidene kerken in ons Nederland
aanwezig'. Welke kerken dat dan waren wordt
er niet bijvermeld. Ook het gevaar van een
'hinderlijke dreuning op den predikstoel'
wordt weggewuifd, 'want ook daartegen weet
de bekwame bouwmeester hulpmiddelen te
vinden'. De commissie weet maar één nadeel
te noemen en wel het feit, dat er twee ramen
aan weerszijden van de preekstoel moeten
worden dichtgemetseld, maar men was van
mening dat 'de Westerkerk, die overvloedig
licht bezit, dit wel zal kunnen ontbeeren'.
Als voordeel werd verder opgemerkt dat veel
kerkgangers ook geen last meer van 'tegen
licht' zouden hebben.
De zolder van de kerkekamer achter de kerk
zou moeten worden verhoogd om als plaats
voor de balgen te dienen. De traptoren naar de
toren (koepel) zou tevens kunnen dienen als
toegang naar het orgel. Al met al waren de
heren van mening, dat de kosten niet hoger
zouden uitvallen dan met plaatsing op een re
guliere kraak ondersteund door kolommen.
'Ja, vermeenen zelfs dat de aanwinst der (be
taalde) zitplaatsen, die uit de stichting van het
orgel boven den predikstoel moet voort-
vloeijen, het cijfer der begrooting allezins in
het voordeel dezer keuze zal doen uitvallen'.
Tot slot merkt men nog op zich ook bezig
gehouden te hebben met de samenstelling van
het te bouwen instrument en alvast een prijs
opgave te hebben gevraagd aan L. van Dam
Zonen. Men presenteerde ook een tekening
van het uiterlijk. Het moest een zestien voets
werk worden met twee handklavieren en een
vrij pedaal. Alles in één kas en met de speelta
fel aan de achterzijde 'zóó nogtans, dat de pre
dikstoel met deszelfs kap één geheel blijve en
de kap niet, gelijk in de doopsgezinde kerk al
hier, ten eenenmale wegvalle'. Dit laatste
advies is door architect Thomas Romein niet
opgevolgd. Het oude klankbord keerde niet
terug, want de onderkant van het orgelbalkon
kreeg deze functie. De voorgestelde dispositie
kon niet worden verminderd of vergroot. Ook
adviseerde de commissie om het óf niet óf
goed te doen en niet te beknibbelen op kwali
teit en ook niet te lang te wachten met het
bestellen van het orgel, aangezien de orgel
bouwer alvast veel onderdelen kon maken, die
niet affiankelijk waren van de plaats waar het
instrument uiteindelijk zou worden geplaatst,
en het vervaardigen van zo'n orgel zeker twee
jaren zou vergen. Op het moment van indie-
nen (1 oktober 1844) moest nog door de kerk
voogden worden besloten welk verbou
wingsplan van Romein gekozen zou worden,
dus men kon nog alle kanten uit. Uiteindelijk
is er een orgelbalkon gekomen dat op een
spectaculaire wijze was geconstrueerd.
Uit het bewaarde bestek met latere aanvullin
gen is exact af te leiden waaruit de constructie
bestond. Er werden acht balken van diverse
lengte in de muur gelegd die aan de voorzijde
door middel van een moerbalk met elkaar ver
bonden waren. Vanaf de moerbalk liepen vier
ijzeren stangen van ruim 6% meter naar de
muur waar ze bevestigd waren aan zware
ankers. Tussen vloer en onderkant van het
balkon legde men 'smoesturven' en daarover
heen kwam nog een laagje leem, zodat de pre
dikant geen last van gedreun zou krijgen. Het
probleem voor de orgelmaker was, dat hij in
het orgelinterieur rekening diende te houden
met de vier stangen van de ophanging en hier
zijn ontwerp op moest aanpassen.
Contract
Het contract, de dato 15 november 1844, met
de orgelbouwers beslaat 17 artikelen en gaat
voornamelijk over de samenstelling van het
orgel, de te gebruiken materialen, de prijs,
tijdstip van oplevering en dergelijke.
Dr. Proes en orgelmaker Luitje Jacob van Dam
hebben gezamenlijk een dispositie opgesteld,
dat wil zeggen: hoeveel en welke registers
(rijen pijpen) krijgt het nieuwe instrument.
Men kwam tot de volgende samenstelling:
op het onderste klavier (Hoofdwerk) kwamen
negen registers waaronder een Prestant van
16 voet gedeeltelijk in het front, dus te zien
voor de kerkgangers. Het Hoofdwerk is voor
namelijk bedoeld om de zingende gemeente
te begeleiden. Het tweede klavier was om het
Bovenwerk te bespelen waarop zeven regis
ters zouden worden geplaatst, die vooral voor
de zachte geluiden moesten zorgen en een
vrij pedaal van vijf registers voor de bassen.
In totaal dus 21 registers. De handklavieren
zouden 54 toetsen (C-f''') krijgen en het
pedaal 24 (C-h°). De windladen, waar de
pijpen op staan, moesten van eikenhout
(wagenschot) worden gemaakt en de kas van
