Het eerste decennium
Leeuwarder filmgeschiedenis (1896-1906)
7
LeoVdlr^ LA.il
Evelien van der Kooi
Levende photografie. Levende beelden.
Levende schilderijen. Projecties. Tableaux.
Allemaal termen die de eerste tien jaar na
de introductie van film in 1896 gebruikt
werden om het nieuwe medium aan te
duiden. Het is algemeen bekend dat Leeu
warder Christiaan Slieker in deze periode
belangrijk was voor film, ook in Leeuwar
den zelf. Maar er was nog weinig bekend
over wat er buiten Sliekers filmvoorstellin
gen om in Leeuwarden gebeurde op film
gebied. Tot nu. Het eerste decennium
Leeuwarder filmgeschiedenis, van 1896 tot
1906, in vogelvlucht.
Als film gedefinieerd wordt als een
techniek die bewegende beelden
vertoont, kon Nederland vanaf 28
december 1894 kennismaken met
film. Vanaf toen waren er in Amsterdam kine-
toscopen opgesteld. Dit waren kijkkasten, uit
gevonden door Thomas Edison, waarin men
voor tien cent een klein, kort durend filmpje
kon zien. In Leeuwarden stond de eerste kine-
toscope opgesteld in Hotel Centraal op 18
maart 1896 'en volgende dagen'. Wat er precies
vertoond werd, is onduidelijk. Maar populaire
kinetoscope-filmpjes toonden danseressen,
smeden en bokswedstrijden. De advertenties
voor de kinetoscope in Hotel Centraal, ge
plaatst in de Leeuwarder Courant, omschreven
de uitvinding in lyrische bewoordingen:
'Nieuw wonder. Edisons nieuwste en merk
waardigste uitvinding 'The Kinetoscope'.
Beelden worden levend.'
Ondanks de tot de verbeelding sprekende
advertentie, is het de vraag of Hotel Centraal
succes had met de vinding. De kinetoscope
was in Nederland geen succesvolle vorm van
vermaak. Wel erkende men het potentieel van
de kinetoscope op wetenschappelijk gebied.
Dit gebeurde ook in Leeuwarden, toen de ki-
netoscope op de nijverheidstentoonstelling in
juli 1896 op het terrein van de Harmonie ten
toongesteld werd als één van de nieuwste we
tenschappelijke vindingen. Kinetoscopen en
soortgelijke niet-projecterende filmapparaten
bleven in de volgende jaren sporadisch opdui
ken in cafés in Leeuwarden. In 1896 nog in
Grand Café Neuf op de Voorstreek, in 1899 in
Weerd 13 en in 1900 in café De Nederlanden.
Maar al snel na de introductie van de kine-
toscope kwam de overtreffende trap van de
uitvinding op de markt: apparaten die film op
een groot scherm konden projecteren. Nu
hoefde de kijker niet meer een zere rug te krij
gen van het gebukt naar een filmpje turen zo
klein als een postzegel. In plaats daarvan kon
men van film genieten op een groot scherm,
met meerdere mensen tegelijk. Onder anderen
pioniers als de gebroeders Skladanowsky, de
gebroeders Lumière en Thomas Edison maak
ten apparaten die filmprojectie mogelijk
maakten. De bekendste in Nederland is de ki
nematograaf, het apparaat dat de gebroeders
Lumière uitvonden. De eerste Nederlandse
vertoning met geprojecteerde films vond
plaats op 12 maart 1896, toen Camille Cerf met
een kinematograaf een voorstelling gaf in Am
sterdam. Na Amsterdam volgden andere ste
den. Deze filmvertoningen waren een groot
succes en vonden plaats op verschillende
plekken: zaaltjes van hotels en cafés, leeg
staande winkels en soms als onderdeel van
een variétéprogramma.
George Christiaan Slieker (Leeuwarden 1861-Assen 1945) en echtgenote Geertje Akkerman (Akkrum
1864-Drachten 1934). Een der eersten die, als kermisexploitant, met een cinematograaf de kermissen
bezocht (1896-1906). Zijn eerste voorstelling werd in 1896 in Leeuwarden gegeven
