Geschut uit Leeuwarden
Toen de Tachtigjarige Oorlog begon
tegen het Habsburgse bewind van de
koning van Spanje, konden de noor
delijke Nederlanden niet meer ge
bruik maken van de grote geschutsgieterijen
in de zuidelijke Nederlanden. Het leger van de
Prins en de rond 1590 opgerichte Admiralitei
ten waren op andere, en vooral meer, leveran
ciers aangewezen. Het ouderwetse
smeedijzeren geschut raakte na 1568 snel ach
terhaald door leveranties van de veel sterkere
gietijzeren kanonnen uit Engeland. Helaas
wilde koningin Elisabeth ons alleen toestaan
de lichtere kalibers aan te schaffen. Zware ka
nonnen zouden in de Republiek zelf moeten
worden gemaakt en zo schoten rond en na
1600 in de belangrijkste steden de bronsgiete
rijen uit de grond, veelal eerst onder leiding
van Duitse meestergieters.
De bronsgieterij was de eerste zware indus
trie in de stad. In deze gieterij werden echter
niet alleen kanonnen gegoten, maar ook veel
kerkklokken, medicinale vijzels en andere
bronzen voorwerpen. Over de klokken uit
Leeuwarden is reeds een en ander geschreven,
langrijk product van de Leeuwarder bronsgie
terij. Het Staatse leger, waarin stadhouder Wil
lem Lodewijk en zijn opvolgers een van de
aanvoerders waren, de Admiraliteit van Fries
land, de Koopvaardij Directie, de West-Indi
sche Compagnie en adellijke families
bestelden allemaal geschut bij de opeenvol
gende geschutsgieters. Ook de versterkte ste
den van Friesland zullen hier kanonnen
besteld hebben. Van de stad Groningen zijn
nog enige bestellingen bekend. Helaas is van
deze steden geen enkel kanon uit deze tijd
overgebleven. En ook niet van de tijd voor de
Tachtigjarige Oorlog.
In 1601 komt de eerste bronsgieter in de stad
van wie we weten dat hij geschut goot: Joris
maar de kanonnen zijn nauwelijks genoemd.
Dit was echter in de Gouden Eeuw een heel be-
2 Nico Brinck
Ondergetekende is oud-Leeuwarder, ge
pensioneerd scheepskapitein en duiker bij
het Terschellinger duikteam Ecuador. Door
het aantreffen in en het bergen van oude
kanonnen uit houten scheepswrakken, en
het bijhorende onderzoek van de vond
sten, is er een enorme kennis vergaard over
dit onderwerp en is er heden een 'ge-
schutshistoricus' in ons land. Als vervolg op
het 'praatje met een plaatje' op 20 novem
ber 2016 in het HCL heb ik mijn gegevens
met betrekking tot wat er bekend is van de
geschutsgieterij van Leeuwarden en de
nog overgebleven kanonnen, op papier
gezet.
Bronze £4Pan,
r vm wéiih
I L lü
Gedocumenteerde weergave van een bronzen halve kartouw - een zogenaamde '24-ponder' - in
1620 of 1621 gegoten door Hans Falck en afkomstig uit het scheepswrak De Eendracht, vergaan tij
dens de Slag bij Lowestoft in 1665 Collectie Nico Brinck
De geschutsgieters
De letters HANS FALCK VAN NEUREMBERG op
het door hem gegoten kanon Collectie Nico Brinck
