L C OVUan) La, ft
teit, gratis adres-lucifers bij hem konden aan
vragen. Destijds was zo'n hebbedingetje echt
een nieuwigheid. Op het dubbelgevouwen
kartonnetje met daarin een aantal lucifers
stond behalve het adres van de aanvrager na
tuurlijk ook het adres van Hagens' winkel.
In zijn advertenties maakt Hagens regel
matig melding van zijn gratis aan te vragen
prijscouranten. Deze waren al sinds de acht
tiende eeuw in gebruik, maar Hagens verzon
weer iets speciaals om zich te onderscheiden
van zijn concurrenten. Hij bracht de Geïllus
treerde Prijscourant als vermakelijk spel voor
Frieslands kinderen uit. Dat zal waarschijnlijk
in 1887 zijn geweest toen Hagens op de eerste
etage van zijn winkel een speciale afdeling
voor damesmantels opende. Mantels voor
dames had hij al veel langer in zijn assorti
ment, maar kennelijk wilde hij deze meer
promoten. Het was destijds nog niet zo ge
makkelijk confectiekleding aan dames te ver
kopen, omdat de meesten van hen hun
kleding zelf vervaardigden. Dames die het
zich konden permitteren kozen liever zelf
hun stoffen uit en lieten kleding maken door
een naaister, met wie ze in de loop der tijd
een band hadden opgebouwd.
Den solieden ingezeten werkman
Naar aanleiding van de opening van de speci
ale damesjassenafdeling van Hagens ver
scheen in de Leeuwarder Courant een positief
verhaal over zijn winkel met de noemens
waardige vermelding: dat alle artikelen
door werklieden uit deze gemeente worden
vervaardigd, zoodat men door bij de heer Ha-
gens te koopen, tevens de belangen van vele
onzer werklieden bevorderd'. Het grote en
goedkope aanbod aan damesmantels en het
bevoorrechten van lokale werklieden, aange
haald in het krantenartikel, is ook te zien op
afteeldingen in Hagens' prijscourantspel met
op vakje 32: '...H. Hagens bevoorrecht den so-
lieden ingezeten werkman en bevordert de
binnenlandsche industrie ook wat stoffen be
treft.
Deze vermakelijke prijscourant is niet al
leen maar een spel, de afteeldingen en de
teksten vertellen ons van alles over het soci-
ale leven destijds. Hagens leverde aan alle
standen, zo staat op het spel vermeld. Toga's
voor rechtsgeleerden en predikanten, li
vreien voor het mannelijk huispersoneel, ul
sters voor voermannen, paletots voor
jongeheren, kleding voor alle mogelijke spor
ters, chambercloacks en huisjassen voor
heren die er letterlijk en figuurlijk warmpjes
bij zaten (vakje 54). Evenals voor de dames,
verkocht hij voor meisjes slechts mantels en
was zijn kinderkleding meer toegesneden op
jongens.
Hagens leverde kleding op maat tegen con
fectieprijzen en ook had hij een doorgaande
voorraad van vijftonderd soorten binnen-en
buitenlandse stoffen, zo staat te lezen in de
eerste vakjes van het spel. In de daaropvol
gende vakjes staan reclameteksten of afteel-
dingen van situaties die zich voordoen, zowel
in de winkel van Hagens als in de stad Leeu
warden. Een aantal teksten is hier en daar
zelfs in het Fries: 'Jonge, kinst my ek sizze
hwer de sa goed bikinde Bildtsche Kleerwin-
kel fan H. Hagens is?' 'Weet je dat niet? In het
Naauw 174.' 'Tankje wol!'.
Jij bent 't heertje
Kwam Hagens zelf met het idee om deze geïl
lustreerde prijscourant als vermakelijk spel
uit te brengen? Dat is de vraag, want zijn
prijscourantspel vertoont grote gelijkenis
met het Nieuw vermakelijk concurentenspel of
jij bent 't heertje (70 x 47 cm) uitgegeven door
Magazijn van Heeren en Kinderkleederen
J. van Gelder Co., gevestigd in de Kalverstraat
te Amsterdam. Op een aantal prentjes, tek
sten en randversieringen na, zijn de spellen
van Hagens en van Van Gelder min of meer
gelijk. In beide spellen zijn verschillende
spellingen van het woord 'Concurrenten' ge
bruikt: met één 'r' en dubbel 'rr. In Amster
dam zal de concurrentie tussen de verschil
lende modemagazijnen nog groter zijn ge
weest dan in Leeuwarden. Een Concurrenten-
spel lag daar dan ook voor de hand. Het zal
Hagens zeker hebben aangesproken. Hij
pakte het echter anders aan.
Met de Geïllustreerde prijscourant als vermake
lijk spel voor Frieslands kinderen richtte Ha-
gens zich tot de jeugd. Zo hoopte hij dat de
kinderen met hun ouders naar zijn winkel
zouden komen. Ondertussen deelt hij op ver
schillende vakjes in het spel speldenprikken
uit naar zijn concurrenten in Leeuwarden.
Deze krijgen het in het spel zwaar te verdu
ren. Ze worden (vakje 43) met stok en paraplu
achterna gezeten en weggejaagd. Op vakje 34
staan ze nog te overleggen 'welke bluf ze nu
zullen uithalen'. Op symbolische wijze staat
op 41 de kleding van de concurrent afgebeeld:
daarmee werd een vogelverschrikker uitge
dost.
Overeenkomsten en verschillen
Op het spel van Van Gelder staan op de vak
ken 19-21-24 uniformen afgebeeld voor zee-
en landmacht en uitrustingen voor Oost- en
West-Indië. Dit soort kleding was in een pro
vinciestad als Leeuwarden niet van belang. In
plaats daarvan staan op deze vakken afteel-
dingen van degelijke damesmantels met bij
behorende tekst: 'Hé Sientje, wat heb je een
mooie mantel aan, bij wie heb je die ge
kocht?' 'Wel, in de zoogenaamde Bildtsche
Kleêrwinkel.' 'Nu, dat is toch zeer toevallig,
mijn mantel is er ook weg en moe zegt dat het
daar zeer goedkoop en netjes is.' Op vakje 24
is duidelijk zichtbaar dat de dame volgens de
laatste mode een japon met een queue draagt
onder haar jas. Maar tegelijkertijd heeft zij
een Friese streekdrachtmuts op het hoofd.
Het kwam regelmatig voor dat dames de
stadse mode met streekdracht combineerden.
Er zijn meer verschillen te zien op de af
beeldingen in de twee spellen. De regenman
tels voor de heren op vak 48 in het Amster
damse spel worden aangeprezen als 'voorbe
hoedmiddel tegen verdrinking. Misschien
bleef er wel een grote luchtbel zitten in de
korte cape aan de jas, waardoor de drenkeling
kon blijven drijven. Hagens promoot dezelfde
regenmantel onder de naam 'Prins Alberts'
(49), en in plaats van een drijvende drenke
ling, staat op vak 48 in het spel van Hagens
een afteelding van de Leeuwarder hardrijde
rij op de schaats, die destijds altijd werd geor
ganiseerd zodra het ijs stevig genoeg was.
Geschikte ijscolberts leverde Hagens al vanaf
