'T KLEINE KRANTSJE
x
'M'
tijd Hollands, waarmee ze wel
wat in de gaten liepen, want
wie in deze omgeving niet Fries
sprak, gebruikte als voertaal het
Liwadders, het Hooghalemedijks
van Goud viel bepaald wat uit
de toon.
Albert Goud was koopman - hij
voer met een snik en bezocht
jongens voor in dienst, die de
stokjes maakten - prikjes van
een tien centimeter lang met
wat zwavel op de kop. Werd de
zwavel tot ontbranding ge
bracht, dan ontstond er een
flinke vlam en zuinige mensen
waren wel zo verstandig de zwa
velstok eerst in tweeën of in
HET OUD
PANWERK
PITTORESK
HOEKJE
vanuit het Oud Panwerk, niet
alleen een klantenkring van
voornamelijk winkeliers in de
enge omgeving van Leeuwarden
maar strekte zijn arbeidsveld
zelfs uit tot in het westen van
het land - vandaar misschien
ook, dat hij graag vasthield aan
het gebruik van de mooie Ne
derlandse taal.
Albert Goud had op het Oud
Panwerk ook een fabriek voor
zwavelstokken, een zwavelstok
jesmakerij en hij had daar ook
-
- f,
beschikbare gegevens uitermate
schaars - zelfs stadsarchivaris
Wobke Eekhoff, die in 1845 z'n
Geschiedkundige Beschrijving
van Leeuwarden uitgaf, zwijgt
erover en ook voor stadsarchiva
ris Mej. R. Visscher, die in 1906
een vervolg op de boeken van
Eekhoff schreef, heeft het Oud
Panwerk blijkbaar niet bestaan.
Het enige wat we van het Oud
Panwerk konden vinden danken
we aan Dr. G. A. Wumkes, die
in zijn Stads- en Dorpskroniek
van Friesland melding maakt
van het te koop staan van het
Oud Panwerk in 1794:
,,Te koop de huizinge van Dirk
Dijkstra met vier aparte wonin
gen daarbij met nog twee cin-
gels, het Oud Panwerk genaamd,
achter de Schilkampen te Leeu
warden, hebbende reed naar het
Old Blokhuis".
Geen notities
Verder konden we onder hand
bereik geen notities over het
Oud Panwerk vinden en het zou
dan ook heel wat speurwerk
vergen er nog iets van gewaar
te worden. Maar de nog leven
de leden van de familie Berg-
sma, die het Oud Panwerk tien
tallen jaren heeft bewoond, vor
men een beter bereikbare bron.
Van hen hebben we dan ook de
gegevens, die verder in dit ar
tikel zijn verwerkt.
Een goeie honderd jaar geleden
heeft er op het Oud Panwerk
een Albert Goud gewoond,
wiens vader zich waarschijnlijk
als eerste van de familie Goud
op het Oud Panwerk vestigde.
De heren Goud kwamen uit
Holland en ze spraken ook al-
vieren te doen. Albert Goud
was zelf ook een voorstander
van deze bezuiniging, voor zo
ver het het gebruik door z'n
eigen gezinsleden betrof. Kwam
z'n enige dochter Aaltje met
een vrijer thuis, dan lette de
oude heer er terdege op hoe die
vrijer z'n pijp opstak - met een
hele zwavelstok of met het vier
de deel ervan. Deed zo'n suf
ferd het met een hele stok, dan
kon Aaltje wel op pappa's be
kende waarschuwing rekenen,
Na een oproep om foto's van het Oud Panwerk, enkele maan
den geleden in 't Kleine Krantsje, hebben trouwe lezers ons
heel wat materiaal bezorgd, foto's, tekeningen, schilderijen.
Voor dit verhaal hebben we een kleine keus uit al deze af
beeldingen gemaakt. Ze vragen niet om een toelichting,
maar spreken voor zich zelf. Alleen: de bejaarde heer en
dame op de foto hierboven zijn Geert Bergsma en Aaltje
Bergsma-Goud.
zodra de jongkerel de deur uit
was: „Aaltje, meiske, die jonge
is niks voor jou. Als ie niet zui
nig is met de zwavelstokken,
dan -zal hij met andere dingen
ook niet zuinig zijn
Tenslotte kwam er toch een
kiene knaap, die de zwavel
stokjes vóór het aansteken van
zijn pijp in vieren brak en met
hem is Aaltje getrouwd: Geert
Bergsma, een man, die sommige
oudere Leeuwarders zich nog
wel zullen herinneren, want hij
heeft er tientallen jaren ge
woond en hij is er - in het oor
logsjaar 1942 - gestorven ook.
Voor we iets meer van Geert
Bergsma en z'n bezigheden ver
tellen, moeten we het nog even
hebben over de andere kinde
ren van Albert Goud, drie jon
gens, Arie, Hedzer en Cathrinus,
want ook zij hebben in en rond
het Oud Panwerk een rol ge
speeld. Arie Goud had op de
zolder van de ouderlijke wo
ning een chocoladefabriekje en
dat was dan de tweede niet al
ledaagse industrie van het Oud
Panwerk. Hij maakte er ronde
chocoladeblokjes en ook wel
zoete chocoladekoekjes, die je
kon afschrabben om het daarna
als poeder in de melk te doen.
Later was hij ook visserman; de
karpers van de Kurkemeer heb
ben hem nog wel goed gekend.
Hedzer Goud heeft een kruide
nierswinkel op het nabijgelegen
Schilkampen gehad, maar hij
was ook knecht op de boeiers
van de hoge heren uit Leeuwar
den en Catharinus werd tim
merbaas - hij was het ook, die
het Oud Panwerk verrijkte met
twee woninkjes, die door de be
woners van het buurtschapje
daarna zeer terecht altijd wer
den betiteld als „De nieuwe
woningen".
Bewoners
Na het overlijden van Albert
Goud kreeg Geert Bergsma, die
dus met Aaltje was getrouwd,
het hele Oud Panwerk in eigen
dom, wat niet wil zeggen, dat
alle woningen van het Panwerk
door de Bergsma's in beslag ge
nomen werden. Van de acht
huizen waren er doorgaans zes
aan anderen verhuurd en zo
vinden we bijvoorbeeld in 1932
als bewoners van het Oud Pan
werk behalve Geert Bergsma en
diens dochter Attje en oudste
zoon Wobke de arbeiders Tj. de
Vries, S. van Tuinen en B. Meij
er, de opperman W. van der Ga-
liën, de colporteur J. Boeijenga
en de boerenarbeider J. van der
Veer.
Geert Bergsma zelf werkte bij
de boer, maar in later jaren
heeft hij heel wat scheepjes ge
sloopt om de nog gave planken
te verkopen aan boeren, die ze
nog goed konden gebruiken
voor hun mestbulten - daar re
den de kruiwagens bij op. Al
tijd lag er wel een oud, half ge
sloopt scheepje in het slootje
voor het Oud Panwerk en het
lijkt ons een typisch foutje van
Albert Gouds kleinzoon Schelte
Goud, die het Oud Panwerk in
r944 met zijn tekenstuft vereeu
wigde, om dat scheepswrakje
weg te laten. Op de tekening
hiernaast zien we een volkomen
„geschoonde" sloot. Of zat in
dat oorlogsjaar '44 alle hout in
het potkacheltje
Van Bergsma's acht kinderen -
Wobke, Rinske, Attje, Albert,
Aukje, Hedzer, Trijntje en Arie
heeft de oudste zoon Wobke op
het Oud Panwerk een koemel-
kerij gehad; hij gaf met het
melken van de koeien op de
mooiste singel bij het Panwerk
aan de hele buurtschap een
schilderachtig accent. Alleen
Attje en Hedzer zijn nu nog in
leven, moeder Aaltje Bergsma
stierf in r934 en Geert Bergsma
is, zoals we al hebben gezien,
overleden in 1942
Na de laatste oorlog begonnen
de straten van Leeuwarden dus
ook in ijltempo op te rukken in
de richting van het Oud Pan
werk en niemand heeft de on
dergang van het merkwaardige
buurtschapje kunnen tegenhou
den. In oktober r953 zijn de
laatste bewoners van het Oud
Panwerk vertrokken, kort daar
na kwamen de slopers om er
alles tegen de grond te slaan. En
waar eens schilders stonden om
dit mooie hoekje van de stad op
het linnen vast te leggen, staan
nu de strakke huizen van de
Schieringerweg - het is er wel
moderner op geworden, maar
mooier niet.