'I KLEIDE KKAHISJE
BETJE KREEG EEN MONUMENT
MAAR: DIT IS BETJE NIET
DIT HAD ROOSJE
EENS MOETEN WETEN
KLÉIN MISVERSTAND OF GROVE BLUNDER
mm
HE
KOOPVROUW
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 11
"Betje Cohen - Koopvrouw" Dat staat er op de sokkel van het beeld, dat zojuist
onder grote belangstelling op de hoek van de Hollanderdijk bij de spooroverweg is
onthuld. Het beeld is aan de gemeente Leeuwarden geschonken door de Vereni
ging voor Volkshuisvesting, die tegenover de plaats van het beeld, in de Smids-
buurt, de flat "Winia Herne" heeft gebouwd. Betje Cohen, die leefde van 1881 tot
1951, heeft enkele jaren in die Smidsbuurt gewoond. En het was - behalve op de
vrijdagse veemarkt - in deze omgeving, dat zij haar geringe handelswaar te koop
aanbood: chocoladerepen, rolletjes drop, pinda's en pepermunt. Om de herinnering
aan haar voor altijd vast te leggen is nu door de jonge Grouwster beeldhouwster
Marianne Krabbendam dit beeld gemaakt. Maar, klein misverstand of. grove
blunder, zo u wilt, het is niet Betje Cohen, die hier in brons vereeuwigd is, maar
Roosje Cohen, haar tweelingzuster, die in 1958 overleed.
Het beeld toont ons een uitge
sproken dikke dame, zittend
achter een kinderwagen met
blokjes, die op briketten lijken,
maar die we als chocoladere
pen zullen mogen zien. Terwijl
de forse gestalte van het beeld
in de verste verte niet lijkt op
de fragiele figuurtjes van de
vrouwtjes Cohen, komt de plas
tiek ook anderszins niet met de
werkelijkheid overeen.
ROOSJE
Het is immers zo, dat Betje Co-
hen zich nooit met een kinder
wagen op straat heeft vertoond.
Het was Roosje, die een aantal
jaren haar koopwaar met zich
meevoerde in een oude kinder
wagen. Het is dan ook geen
foto van Betje Cohen geweest,
die de beeldhouwster als voor
beeld heeft gebruikt, maar het
was een foto van Roosje Co-
hen, die jaren na het overlijden
van Betje is gemaakt.
Twee jaar geleden, toen wij de
plannen voor het beeld bij de
overweg openbaarden en er
uitvoerig over berichtten, schre
ven wij al, dat Elisabeth en
Roosje Cohen de dochters wa
ren van de zeer bekende Jood
se schoenpoetser-bij-het-sta-
tion Salomon Cohen.
Bij hun geboorte op 17 septem
ber 1881, waren er in het gezin
Samuel Cohen en Rachel Ma-
rens al twee jongetjes; later
kwamen er nog negen kinderen
bij, van wie er enkelen jong
overleden.
Betje en Roosje waren nog
maar tien jaar oud, toen zij
voor het eerst, met kraakman
gels, op de veemarkt versche
nen. Later kwamen zij er voor
namelijk met ander snoepgoed,
maar ook op andere hoogtijda
gen, zoals verjaardagen van
het Koninklijk huis, trachtten zij
- met oranje strikjes - goede
zaken te doen.
Betteke en Roosje hadden uit
gesproken knappe gezichtjes
en leken sprekend op elkaar.
Toen wij Roosje, op oudere
leeftijd, een jeugdfoto van bei
den voorlegden, wees zij het
linkse meisje als Betje aan; la
ter, nog eens met dezelfde foto
geconfronteerd, wees zij het
rechtse meisje als Betje
aan.
Op 11 mei 1918 trouwde Betje
Cohen met de in Tilburg gebo
ren niet-Joodse sigarenmaker
Wilhelmus Schollen. Het echt
paar, dat op verscheidene
adressen heeft gewoond, ach
tereenvolgens in het Sint Jobs-
leen, de Poststraat, weer in het
Sint Jobsleen, in de Vijzel
straat, in twee panden aan het
Zuidvliet, in de Amelandsstraat,
in het Droevendal, aan de
Nieuweburen en in het Hoek-
sterachterom, kreeg een doch
ter, Rika, die later trouwde met
de nu overleden Jan Norber-
huis.
Op 19 februari 1940 kwam Wil
helmus Schollen in Kampen
door verdrinking op het leven.
Twee jaar later, op 22 mei
1942, verhuisde zijn weduwe
Betteke naar de Smidsbuurt,
waar ook haar dochter woonde.
SIGARENMAKER
Roosje Cohen kreeg in 1921
kennis aan de in Amsterdam
geboren niet-Joodse sigaren
maker Johannes Wilhelmus
van Dijk. Op de laatste dag van
dat jaar lieten zij zich in de echt
verbinden, nadat er ruim een
maand eerder een meisje ge
boren was, dat ook Rika werd
genoemd. In 1923 werd er nog
een tweede dochter geboren,
Johanna Klasina.
Rika van Dijk trouwde met de
nu overleden Andries Bul en
Johanna huwde met Sije
Boomstra uit Harlingen.
Ook het gezin van Roosje en
Hannes van Dijk heeft op ver-
scheidene adressen gewoond:
in het Sint Jobsleen, in de
Poststraat, weer in het Sint
Jobsleen, een de Poppeweg,
op het Noordvliet en het Zuid-
vliet, aan de Groeneweg, in de
Bagijnestraat en tenslotte nog
eens aan het Noordvliet bij de
Poppebrug.
In de oorlog bleven Betje en
Roosje Cohen, omdat zij niet-
Joods waren getrouwd, voor
deportatie gespaard - wel
moesten zij de gele davidsster
dragen. Hun zuster Johanna,
eveneens niet-Joods getrouwd
met Piet Dompeling, werd wel
om het leven gebracht. Ook
alle vijf broers werden door de
Duitsers vermoord.
ANDERE FIGUUR
Hoewel de twee zusters, Betje
en Roosje, dus veel op elkaar
leken, groeide Roosje uit tot
een heel andere figuur dan
Betteke, veel bekender, veel
markanter ook. Eén van de
oorzaken daarvan was haar ge
regelde verschijning in het
stadsbeeld met de onafschei
delijke kinderwagen - wie Betje
niet of nauwelijks kende, kende
Roosje in ieder geval wel.
Dan was daar haar huwelijk
met de alom bekende en veel-
beproken Hannes van Dijk, ge
woonlijk "Blauwe Hannes" ge
noemd, welke echterverbintenis
de Leeuwarders dikwijls stof tot
praten gaf. Hannes, een zeer
goedmoedige en overigens ook
zeer correcte figuur, droeg
vaak de geuren van de firma
Bokma met zich mee, met
soms tumultueuze toestanden
tussen hem en zijn echtvriendin
als gevolg.
Tenslotte heeft Roosje langer
geleefd dan Betteke, die op 27
februari 1951, toen zij nog
steeds in de Smidsbuurt woon
de, overleed. Roosje bleef nog
zes en een half jaar, tot haar
dood op 28 september 1958,-in
de Leeuwarder binnenstad met
haar opvallende verschijning al
ler aandacht vragen - tot het
laatst werd zij door haar stad
genoten gezien als een zeer
populaire figuur, die intussen
als ventster op de veemarkt
nog haar zestigjarig jubileum
had kunnen vieren.
En nu staat er dan bij de
Smidsbuurt dat nieuwe beeld,
waartegen wij als hoofdbe
zwaar moeten aanvoeren, dat
er "Betje Cohen" op staat, ter
wijl het Roosje is. Dat kan dus
niet; daar zal wat aan moeten
worden gedaan.
Discutabel lijkt ons verder de
vermelding, dat Betje "Koop
vrouw" was. De beroepsaan
duidingen "Koopman" en
"Koopvrouw" suggereren het
(Vervolg op pag. 19)
Dit is Roosje met haar kinderwagen, jaren na het overlijden van
haar tweelingzuster Betje in de Langemarktstraatgefotografeerd.
